Það komst eitt sinn í tísku að berjast með bölmóðinn að vopni og sjá ekkert bjart framundan. Undanfarið ár hefur verið rekin mikil herferð gegn laxeldi í sjó, einmitt í þessum sérstaka heimsósómastíl. Þar er allt sem úrskeiðis fer í mannheimum laxeldinu að kenna sama hvað það er.
Svo rammt kvað að heimsósómanum að þegar gamlir og úrsér gengnir vegarkaflar í Dalasýslu þoldu illa umferðina í vor var laxeldinu umsvifalaust kennt um, þar sem eldislax til útflutnings frá Vestfjörðum er fluttur með bílum til höfuðborgarsvæðisins. En áratugum saman hefur mikið magn af fiski verið fluttur eftir þessum sömu vegum. Svo ef fiskurinn er þorskur þá er allt í lagi, en ef hann er lax þá spillast vegirnir.
Ósannindi um fyrirtækin
Jón Kaldal er talsmaður íslenska náttúruverndarsjóðsins, Icelandic wildlife fund, og hann þylur heimsósómann af miklum móð. En lætur ekki duga að ýkja og skekkja heldur beinlínis fer vísvitandi með rangt mál til áfellis eldinu. Það má kalla Jóns ósóma.
Í aðsendri grein á visir.is þann 25. maí segir Jón um laxeldisfyrirtækin:”Þau hafa farið í mál við sveitarfélög vegna þess að þau tíma ekki að borga hafnargjöld eftir verðskrá.“
Um þetta má segja að það er ekki nokkur fótur fyrir þessu. Engin dæmi eru um að laaxeldisfyrirtækin hafi höfðað mál á hendur sveitarfélagi vegna deilna um greiðslu á hafnargjöldum.
Hins vegar eru tvö dæmi um að sveitarfélag hefur stefnt eldisfyrirtæki fyrir dóm. Í öðru málinu var það Tálknafjarðarhreppur sem stefndi Arnarlaxárið 2021 og krafðist vörugjalda af flutningi á fóðri í pramma og af dauðum laxi sem landað var í Tálknafjarðarhöfn.Héraðsdómur Vestfjarða vísaði kröfunni frá í janúar 2022 og sagði málið ekki tækt til efnismeðferðar þar sem ekki var vísað til þess hver lagagrundvöllur kröfunnar væri né greint frá málsástæðum.
Arnarlax mótmælti kröfunni um vörugjöld af fóðri þar sem það sé flutt inn erlendis frá og losað beint í fóðurpramma við eldiskvíar. Fóðrið komi því aldrei inn á hafnarsvæðið og falli ekki undir gjaldskrána. Varðandi dauða laxinn þá sé ekki um vöru að ræða enda verðlaus fiskur sem er landað til förgunar.
Dómnum var ekki áfrýjað.
Hitt málið höfðaði Vesturbyggð á hendur Arnarlax. Deilt var um lögmæti aflagjalds og þær breytingar sem Vesturbyggð gerði á gjaldskránni árið 2019. Þá var aflagjald hækkað úr 0,6% í 0,7% af aflaverðmæti auk annarra breytinga. Arnarlax mótmælti breytingunum og greiddi áfram samkvæmr eldri gjaldskrá.
Vesturbyggð krafðist þess að fá mismuninn greiddan.Dómur var kveðinn upp í Héraðsdómi Vestfjarða í nóvember 2023 og var Arnarlax sýknað af kröfum Vesturbyggðar. Dómurinn féllst á það að eldisfiskur væri ekki sjávarafli og félli ekki undir ákvæði laganna um aflagjald. Því bæri að sýkna stefnda.Vesturbyggð hefur áfrýjað dómnum til Landsréttar og beðið er þess að málið verði tekið fyrir.
Í Bolungavík og á Djúpavogi eru einnig laxasláturhús og eldisfyrirtækin hafa átt í góðu samstarfi við sveitarfélögin um greiðslu á hafnagjöldum.
Í öllum þessum sveitarfélögum hafa tekjur hafnasjóða af laxeldinu verið góðar og rífandi góð afkoma af rekstrinum.
Staðhæfingar Jóns Kaldal eru því ósannar, um er að ræða ósómamálflutning sem settur er fram að ósekju til áfellis laxeldisfyrirtækjunum.
Ósannindi um embættismenn
Annað dæmi varðar starfsmann Matvælaráðuneytisins.Árið 2019 lét skrifstofustjóri í ráðuneytinu, sem fór með málefni fiskeldis, fresta birtingu lagabreytinga um nokkra daga. Ráðherra tók þetta óstinnt upp og vísaði embættisfærslum skrifstofustjórans til lögreglu til rannsóknar.
Jón Kaldal segir embættismanninn hafa verið að ganga erinda eldisfyrirtækjanna, en það er ekki í samræmi við gögn málsins.
Héraðssaksóknari rannsakaði embættisfærsluna. Þar kom í ljós að frestunin nam 4 dögum og varð birting laganna 18. júlí stað 14. júlí 2019. Skýringar embættismannsins voru þær að um íþyngjandi lagasetningu hafi verið að ræða fyrir fyrirtæki sem voru í umsóknarferli um leyfi til fiskeldis og hann hafi viljað koma í veg fyrir að lagasetningin skapaði skaðabótaskyldu ríkisins gagnvart þeim fyrirtækjum. Héraðssaksóknari féllst á skýringarnar og segir í niðurstöðu sinni að að ekki hafa verið sýnt fram á að skrifstofustjórinn hafi misnotað stöðu sína öðrum eða honum sjálfum til ávinnings. „Þá fæst ekki séð að athafnir yðar hafi hallað réttindum einstakra manna eða lögaðila né hins opinbera“.
Þar með voru þessar ásakanir úr sögunni en Jón Kaldal getur þess að engu heldur bætir frekar í og segir í greininni frá 25. maí að meðal starfsfólks ráðuneytisins nú séu fyrrverandi starfsmenn samtaka fyrirtækja í sjávarútvegi og gerir störf þeirra tortryggileg. Málflutningur af þessum toga varð til þess að Matvælaráðherra tók til varna fyrir starfsfólk sitt og andmælti þessum málflutningi í aðsendri grein á visir.is.Þar sagði ráðherrann: „Sérstaklega er ömurlegt að sjá gagnrýnendur viðhafa ummæli sem fela í sér ásakanir á hendur tilgreindum starfsmönnum ráðuneytisins, sem fela í sér brigsl um refsiverð brot ef sannar væru.“
Ómálefnaleg umræða
Helstu andstæðingar sjókvíaeldis hafa tamið sér árásargjarnan, ómálefnalegan, villandi og jafnvel rangan málflutning um sjókvíaeldi. Þar er Jón Kaldal meðal fremstu manna og nýtir til fulls fyrri störf sín í fjölmiðlum. Það er mikil þörf á því að umræða um sjókvíaeldi taki mið af staðreyndum og að rangfærslum verði ýtt til hliðar. Í því verkefni er ábyrgð fjölmiðla veruleg.
-k
