Fjár­laga­frum­varp næsta árs var lagt fram á Alþingi í sl. viku. Fjár­málaráðherra kynnti það und­ir yf­ir­skrift­inni „Þetta er allt að koma“. Af frum­varp­inu má ráða að við eig­um að bíða frek­ari áhrifa stýri­vaxta Seðlabank­ans og vona að verðbólgu­mark­miði bank­ans um 2,5% ár­lega verðbólgu verði náð sem er óvíst. Rík­is­fjár­mál­un­um er ekki beitt mark­visst til að ná niður verðbólgu, hvorki til að draga úr þenslu og pen­inga­magni í um­ferð né til að mæta mik­illi eft­ir­spurn eft­ir hús­næði á viðráðan­legu verði á tím­um for­dæma­lausr­ar íbúa­fjölg­un­ar.

Tekj­ur rík­is­sjóðs eru áætlaðar 1.448 ma.kr. á næsta ári eða 29,6% af vergri lands­fram­leiðslu (VLF). Heild­ar­út­gjöld rík­is­sjóðs eru áætluð 1.552 ma.kr, sem er 61 ma.kr. hækk­un. Vaxta­gjöld, fjórði hæsti út­gjaldaliður­inn, eru 98 ma.kr. og sam­svara 300 þús.kr. á íbúa. Skuld­ir rík­is­sjóðs verða 1.906 ma.kr. á næsta ári eða 39% af VLF, hafa ein­ung­is minnkað um eitt pró­sent á ári sl. ár þrátt fyr­ir árlega 100 millj­örðum betri af­komu en áætlað var þrjú ár í röð. Þessa betri afkomu má að stórum hluta rekja til verðbólgu, t.d. hærri virðisaukaskatti með hærra vöruverði og fjármagnstekjuskatti af verðbótum. 

Verðbólg­an mæl­ist nú 6%, en án hús­næðisliðar­ins er hún um 3,6% eða við vik­mörk verðbólgu­mark­miðs. Seðlabank­an­um ber að gera rík­is­stjórn­inni grein fyr­ir ástæðum þess víki verðbólg­an meira en 1,5% frá 2% verðbólgu­mark­miði. Rík­is­stjórn­in get­ur þá brugðist við en í stefnu­leysi sínu hef­ur hún ekki gert það, ein­ung­is sagst styðja við stefnu Seðlabank­ans sem er ekki gert í halla­rekstri.

Drif­kraft­ar verðbólg­unn­ar eru þrír; hnökr­ar á fram­boðshlið í hag­kerf­inu, mik­il eft­ir­spurn og verðbólgu­vænt­ing­ar sem geta verið sjálf­nær­andi og viðhaldið henni um langt skeið.

Í fjár­laga­frum­varp­inu seg­ir að markvert aðhald sem hlut­fall af VLF muni minnka árið 2025. Meðaltal þriggja mæli­kv­arða aðhalds sýn­ir að markvert aðhald fer úr 1,6% af VLF 2024 í 0,9% af VLF 2025. Aukn­um út­gjöld­um vegna Grinda­vík­ur, hæl­is­leit­enda og kjara­samn­ingspakka er ekki mætt með sér­stök­um tekj­um.  Halli rík­is­sjóðs verður 41 ma.kr. eða 0,8% af VLF. Allt eykur þetta verðbólguvæntingar.

Það er rétt sem seg­ir í fjár­laga­frum­varp­inu að stærsta áskor­un sam­fé­lags­ins í hús­næðismál­um á næstu árum snýr að því að tryggja nægt fram­boð á hús­næði. Hér er átt við hús­næði á viðráðan­legu verði til að mæta þörf­um lág- og milli­tekju­fólks og fyrstu kaup­enda, ekki lúxus­í­búðir fyr­ir efna­fólk á rán­dýr­um lóðum í miðborg Reykja­vík­ur.

Íbúa­fjölg­un á Íslandi hef­ur verið um 15% frá 2017. Vegna nátt­úru­ham­fara hurfu um 1.200 íbúðir í Grinda­vík af hús­næðismarkaði. Gríðarleg fjölg­un hæl­is­leit­enda sl. ár hef­ur aukið eft­ir­spurn eft­ir hús­næði. Um­sókn­ir þeirra hér á landi hafa verið hlut­falls­lega marg­falt fleiri en ann­ars staðar á Norður­lönd­um og í þriðja sæti yfir hlut­falls­lega flest­ar um­sókn­ir í Evr­ópu.

Í frum­varp­inu seg­ir að hæg­ar hafi gengið að vinda ofan af verðbólgu en von­ir stóðu til. Baga­leg­asta birt­ing­ar­mynd þess sé hátt vaxta­stig og meiri vaxta­byrði heim­ila og fyr­ir­tækja en geti gengið til lengd­ar.

Heim­ili og fyr­ir­tæki geta ekki búið við vaxta­byrði sem bygg­ist á 9,25% stýri­vöxt­um. Frá áramótum hafa alvarleg vanskil heimilanna vaxið um 20,1% frá áramótum samkvæmt upplýsingum frá milliinnheimtufyrirtækinu Motus.

Setja á 7,3 ma.kr. í stofn­fram­lög til að styðja við bygg­ingu 1.000 íbúða. Sá fjöldi íbúða nær ekki þeim fjölda íbúða sem hurfu í Grinda­vík, vant­ar þar 200 íbúðir. Rík­is­stjórn­in er ekki að tryggja nægt fram­boð á hús­næði á viðráðan­legu verði. Hús­næðisliður­inn verður því áfram helsti drif­kraft­ur verðbólg­unn­ar á næsta ári. Fjár­laga­frum­varpið breyt­ir því ekki.

Sam­kvæmt þjóðhags­spá verður verðbólga rúm­lega 5% í lok þessa árs og 4% í árs­lok 2025. Íbúum Íslands fækk­ar ekki og hús­næðisliður­inn gæti orðið helm­ing­ur verðbólgu í árs­lok.

Skuld­sett heim­ili bera byrðar verðbólgu í hærra vöru­verði og stór­kost­leg­um hækk­un­um af­borg­ana hús­næðislána, sem lík­ist skatti á lág- og milli­tekju­fólk og ungt fólk. Fjár­magnseig­end­ur og skuld­laust eigna­fólk er hins veg­ar varið og nýt­ur hins háa vaxta­stigs. Byrðum bar­átt­unn­ar við verðbólg­una er mjög mis­skipt og fela í sér gríðarlega eigna­til­færslu.

Skuld­sett heim­ili flýja háar lána­af­borg­an­ir vaxta­stigs­ins með töku verðtryggðra lána og til­heyr­andi höfuðstóls­hækk­un­um. Það dreg­ur úr virkni stýri­vaxta og á þátt í hærri stýri­vöxt­um en ella. Ástæður eru fyr­ir því að stýri­vext­ir á Íslandi eru 9,25% en 4,5% í Nor­egi, svo tekið sé dæmi.

Það er ekki bara ríkið sem fær auknar tekjur á verðbólgutímum. Fasteignagjöld sveitarfélaga hækkuðu um 12,7% að meðaltali milli ára, en þau byggja á fasteignamati og gagnverði fasteigna. Á höfuðborgarsvæðinu nam meðaltalshækkunin 10%. Undanfarinn áratug hefur meðaltal fasteignagjalda fyrir viðmiðunareign farið úr 314 þúsund krónum árið 2014 í 437 þúsund í ár, sem er 39% hækkun á landinu öllu. Lóðaskortur í borginni sl. ár hefur verið stórfurðulegur. Þétting byggðar leysir hann ekki og brjóta þarf nýtt land undir ný hverfi.

Draga má í efa þörf á að meta neyslu­út­gjöld vegna eig­in hús­næðis í vísi­tölu neyslu­verðs. Inn­an ESB er þess­um lið sleppt í sam­ræmdri neyslu­verðsvísi­tölu, sem er notuð til sam­an­b­urðar inn­an ESB. Ef­ast má um gæði gagna um þróun leigu­verðs á Íslandi. Kost­ur fyrri aðferðar var að ekki var þörf á að safna gögn­um um leigu­markaðinn því sú aðferð bygg­ist ekki á að til staðar sé virk­ur leigu­markaður. Verðbólga á Íslandi og stýri­vext­ir eru alltaf skoðaðir í sam­an­b­urði við innri markað EES og ná­granna­rík­in.

Ljóst er að fjár­laga­frum­varpið tekur ekki á rót­um verðbólg­unn­ar, markvert aðhald minnk­ar og halla­rekst­ur dreg­ur ekki úr verðbólgu. Rík­is­fjár­mál­un­um er ekki beitt til að draga úr verðbólgu­vænt­ing­um, eft­ir­spurn og fram­boðsskorti á hús­næði fyr­ir venju­legt fólk.

Þetta er ekki allt að koma í bar­átt­unni við verðbólg­una með fjár­laga­frum­varp­inu. Við höld­um áfram að bíða og fylgj­umst með áhrif­um hæstu stýri­vaxta á Vest­ur­lönd­um. Það sem er að koma og sam­fé­lagið bíður eft­ir eru kosn­ing­ar.

Eyjólfur Ármannsson

Höf­und­ur er þingmaður fyrir Flokk fólks­ins og 2. vara­formaður fjár­laga­nefnd­ar.

eyjolfur.armannsson@althingi.is

Það er vert að  þakka Óðni Gestssyni fyrir ágæt svör við grein minni „Manngerðar hörmungar á Flateyri“ en honum líkt og okkur í Flokki fólksins er í mun að tryggja framtíð sjávarbyggðanna.

Ég vil taka það fram áður en lengra er haldið að ég hef fullan skilning á því að hann reyni að verja úthlutun sem kemur að stórum hluta til fyrirtækja hans sjálfs. Engu að síður er rétt að undirstrika að ef ekki verður róttæk breytingar á úthlutun Byggðastofnunar þá stefnir í heimildirnar fari sömu leið og rækju- og skelbæturnar þ.e. samningar Byggðastofnunar um aflaheimildir fari að ganga kaupum og sölu  

Nokkrar staðreyndir 

1) Flateyri hefur notið 900 tonna byggðakvóta árlega sl. ár, sem eru verðmæti sem meta má á allt að hálfan milljarð króna árlega.  

2) Ekki er einum sporði er af byggðakvótanum landað á Flateyri. 

3) Ekkert af aflanum fer til vinnslu á Flateyri. 

4) Ofangreint er réttlætt með því að þeir sem þiggja verðmætin hafi komið upp vinnslu á aukafurðum dýra að mest úr sauðfjárafurðum þ.e. þurrkuð lambahorn og síðan á roði til fóðurframleiðslu..

5) Ekki hefur verið gert upp við frumkvöðulinn Hönnu Þrúði Þórðardóttur sem var aflsvaki vinnslunnar á Flateyri.

Jafnræðið

Það er ekkert sem bendir til þess að öðrum útgerðarmönnum á Vestfjörðum standi til boða að veiða umræddan byggðakvóta en þeim sem fá honum úthlutað aðallega á grundvelli vinnslu á landbúnaðarafurðum! Efast má um að úthlutunin sé í samræmi við lög um stjórn fiskveiða en svo togaðar og teygðar eru forsendurnar að þær rúmast vart innan 8. og 10 gr. laganna.

Það er ekkert sem bendir til þess að öðrum atvinnurekendum á Flateyri t.d. líflega skemmtistaðnum Vagninum standi til boða einhver skerfur af gæðunum. Allir sem fá hundruð milljóna króna árleg í meðgjöf geta bætt við sig fólki. Tilgangur byggðakvóta er að styrkja útgerð á svæðinu, en ekki óskylda starfsemi.

Hvað vill Flokkur fólksins?

Í fyrsta lagi þá þarf að gangast við því augljósa þ.e. að núverandi stjórnun hefur algerlega brugðist og ekki aðeins sjávarþorpunum, en afli í nánast hverri og einni einustu fisktegund sem hefur verið sett í kvóta er mun minni en áður.

Flokkur fólksins vill auka frelsi til veiða en ekki er nokkur lifandi leið að ofveiða fiskistofna með handfærum og því er rétt að gefa þær veiðar frjálsar.

1. Koma  á löndunarskyldu á byggðakvóta í brothættu byggðunum.

2. Allur fiskur taki verð á frjálsum markaði, þó þannig að 20% af andvirðinu renni til uppbyggingarsjóðs í viðkomandi byggðarlagi.    

Með þessu er stuðlað að jafnræði íbúa og þeim sem vilja gera út í brothættri byggð. Í stað þess að byggðakvótinn renni í heilu lagi til aðila með sterka samningsstöðu sem jafnvel eru ekki með neinar tengingar við byggðina. 

3. Fiskvinnslur í viðkomandi sveitarfélagi hafi forgang að aflanum á 15% afslætti af meðalverði á markaði, en þá færi aðeins 5% til uppbyggingarsjóðs í byggðarlaginu.   

Með þessu er búinn til raunverulegur hvati til þess að byggja upp arðsaman atvinnurekstur og komist hjá því að verið sé að setja upp hálfgerða leikmynd til þess að fá gríðarleg verðmæti í formi byggðakvótans.

4. Skipting á milli báta í hverju byggðarlagi verði þannig að helmingur veiðiheimilda skiptist jafnt á milli báta og hinum helmingnum yrði úthlutað í samræmi við landaðan afla á síðasta ári, en jafnframt yrði gerð krafa um að meirihluti áhafnarmeðlima verði með lögheimili í sjávarbyggðinni.

Eins og að fyrr greinir þá erum við Óðinn sammála um markmiðið þ.e. að efla og treysta öflugan sjávarútveg hringinn í kringum landið.

Sigurjón Þórðarson

varaþingmaður Flokks fólksins