Nú er fram undan að þruma af sér jólin. Fimmtánsorta konur hafa staðið sveittar bak við eldavélina í móðu og mistri eldhúsanna og ætla ekki að láta sitt eftir liggja. Búnar að setja upp jólagardínur og taka efriskápana.  Engin húsmóðir vönd að virðingu sinni sleppir því að taka efriskápana og vei þeirri konu sem  tekur ekki efriskápana fyrir jólin.

Stórættað fólk að norðan steikir laufabrauð og öll familían sameinast við að skera þetta út. Á mínu heimili var laufabrauðið jafnan keypt á söluborði tónlistarskólans á Silfurtorgi. Af einhverjum ástæðum lenti búnkinn einatt upp á efriskápunum. Svona gekk þetta áratugum saman og gott ef laufabrauðsleifar eru ekki enn þá uppi á efriskápunum í eldhúsinu frá þessari tíð.

Alténd var þó verið að styrkja gott málefni.

Lifandi jólatré hefur alltaf verið keypt hjá björgunarsveitinni á Ísafirði. Einkennilegt að tala um lifandi jólatré sem er orðið hálf dautt og verður steindautt á þrettándanum. Haldið er niður í slysavarnahús og trén litin haukfránum sjónum. Svo kemur maður auga á gám fyrir utan og þar eru auðvitað fallegustu trén. Þeir ætla að svæla fyrst út trjám með þremur toppum og boginni rót sem ekki er hægt að ná réttum! Liprir björgunardrengir fara með manni út og tosa í fleiri tré úr gáminum með ærnu erfiði strákagreyin. Þau reynast þá bara vera eins og hin og þetta var víst eini gámurinn. Svo er hringsólað um ískalt sýningarsvæðið í Guðmundarbúð og loks tekin ákvörðun. Og þá er tréð  orðið það langfallegasta. Sett í grisju, borgað og borið út í bíl.  Stoltur heimilisfaðir hengir tréð svo út í bílskúr þar sem er jökulkuldi.

Sérstök athöfn þegar jólatréð er tekið inn kvöldið fyrir Þorláksmessu. Sagað neðan af því úti á tröppum og ef það er of svert þarf að höggva utan af því.  Tekst oft ekki fyrr en í þriðju tilraun að saga tréð rétt svo það standi nú vel í fætinum. Komist tréð ekki ofan í fótinn þarf að höggva sem áður segir utan af því og til þess nota ég flugbeitta skaröxi.  Alls ekki bolöxi. Ég er jafnan búinn að brýna öxina vel áður en lagt er til atlögu við jólatréð. Nú er komið að konunni að sjóða vatn í stórum potti. Hann borinn fram í gang og tréð sett ofan í sjóðandi vatnið. Látið standa þar nokkra hríð og drekka í sig vökvann. Engin sjáanleg breyting verður á trénu en þetta var einhvern tímann ráðlagt af Ráðleggingarstofu Kvenfélagasambands Íslands. Þær vaða sko engan reyk þær kvinnur.

Jæja, kemur að því að trénu er stungið niður í fótinn. Þá byrjar fyrst ballið að ná því réttu. Ég hef leyft mér að setja lóðbretti á jólatré og það oftar en einu sinni þegar ekki varð samkomulag um að tréð stæði rétt. Þrjár skrúfur eða fjórar ganga inn í trjábolinn til að stífa baðminn af. Verður að gæta þess að skrúfa allar jafnt ef ekki á illa að fara.

Tréð á endanum borið til stofu og þá verður að meta hvaða hlið er fegurst. Hugsa mér þá að jólatré hafi fjórar hliðar. Eftir nokkra snúninga finnst rétta hliðin. Er þá jafnan minnst á jólatréð okkar á Núpi í Dýrafirði þegar hross komust í tréð úti við og átu helminginn af því. Bithaga hrossanna var stillt inn í horn á stofunni og varð engum meint af. Þetta var svokallað lifandi jólatré sem foreldrar mínir  sendu okkur að sunnan. Þarf varla að taka slíkt fram þar sem hross éta ekki allajafna plastjólatré.

Enn er lóðbrettið sett á tréð og það rétt endanlega af. Einhver verður svo að skríða undir tréð og hella vatni í fótinn og skal slíkt endurtekið eftir þörfum. Að skreyta jólatréð hefur verið í verkahring kvenleggs heimilisins, en húsbóndinn séð alfarið um meðferð bitvopna.

Hangiketið er sérstakur kafli í undirbúningi jóla. Mörg hin síðari ár hefur það komið norðan úr landi. Það er göfugt kjöt sem gengið hefur í Lýtingsstaðahreppi í Skagafirði sem lifandi fé. Bæði læri og frampartur. Heimareykt við mó og sauðatað og er óviðjafnanlegt. Ung kona annast reykinguna og finnur af jómfrúrlegum  næmleik sínum hvenær nóg er reykt.

Nú þarf að ákveða stærð bitanna sem eiga að fara í pottinn. Það er á valdi húsmóðurinnar. Lærið yfirleitt í þrennt og hækillinn af. Framparturinn í fernt. Skorið inn að beini allan hringinn. Kemur svo til Teits og Siggu að saga hvorttveggja og óútskýrt hvers vegna ævinlega er byrjað á lærinu. Sögin alltaf hvítþvegin áður en látið er til skarar skríða. Gott er að hjálpast að við að saga og heldur þá konan ketinu á bretti en vér sögum beinið hátíðlega með fumlausum handtökum. Þurrka verður af söginni á milli sagarfara svo ekki verði allt útklístrað.

Stóri hlandpotturinn á Hóli hefur þegar hér er komið sögu verið sóttur niður í kjallara. Hann er fylltur köldu vatni á eldavélinni samkvæmt  tilmælum Ráðleggingastofu húsmæðra. Þær vita hvað þær syngja. Líður nú og bíður og kemur suðan upp á ketinu eftir langa hríð. Þá er straumurinn minnkaður og soðið lengi lengi. Loks er slökkt undir og vatn og ket látið kólna í pottinum. Það er einnig aðferð Ráðleggingastofunnar.  Áður fyrr var allt fært upp sjóðheitt með steikargaffli eða spaða sem Steinólfur bóndi í Fagradal kallaði uppfærslujárn heitrar soðningar. Hangiketið bíður nú síns tíma á köldum stað og klútur breiddur yfir.

Á mínu heimili hefur tíðkast að húsfreyjan búi til það sem kallað er frómass. Matarlím þarf í frómass og eins gott að gleyma ekki matarlíminu í jólainnkaupunum. Einnig útheimtir frómassið eða frómassinn eins og sumar kalla þetta sérrí. Ég sem þetta rita er þá sendur í Ríkið að kaupa sérrí. Alltaf sama sérríið, Rich Bold. Eru það einu skiptin sem ég fer í Ríkið án samviskubits því ég er að kaupa þetta fyrir konuna. Sérríið er alltaf sett á gólfið í pottaskápnum þangað til þess er þörf í frómassinn. Og ég verð að segja fyrir mína persónu að betri frómass hef ég hvergi fengið en það sem hún blessunin býr til.

Þegar hér er komið ræðunni mega sjálf jólin ganga í garð klukkan 18:00 á aðfangadag. Verða þá allir mjög skyndilega voða góðir og kyssast og faðmast; gleðileg jól. Jafnvel verstu illmenni meyrna um sinn og verða með öllu afhuga illvirkjum sínum. Rámar jafnvel í  jólabarnið sem fæddist innan um rollur og asna í Betlehem og engum datt í hug að vísa þeim úr landi. Vitringar komu meira að segja með jólagjafir og voru það fyrstu jólagjafirnar, gull reykelsi og myrra. Langt í það að fótanuddtækið og sléttujárnið yrðu  fundin upp,  hvað þá segularmbandið.

Multum absurdum in capite vaccae er latína.

Sem þýðir á íslensku Margt er skrýtið í kýrhausnum.

Gleðileg jól

Finnbogi Hermannsson

Jólin eru á næsta leiti með tilheyrandi umstangi. Jólasveinarnir koma hver á eftir öðrum til byggða og kannski koma Grýla, Leppalúði og jólakötturinn í kjölfarið. Grýla er víst orðinn gikkur þegar kemur að mat, eins og svo margir í okkar alsnægtarsamfélagi, vill helst ekki venjulegt fæði, eins og óþekk börn fyrir jólin, heldur innfluttar krónhjartasteikur eða akurhænur. Hún vill ekki frekar en aðrir vera heimóttarleg afdalamanneskja sem heldur í gamla siði og venjur. Það er svo lummó. Nú breytir hún þemanu um hver jól og hendir gamla skrautinu út um hellismunnann í lok hverrar hátíðar og útvegar nýtt fyrir næstu jól. Hvað ætli þemað sé hjá henni í ár? Kjarr eða mosi í skreytingunum eða fjalldrapi og fjallagrös?  Eða kannski einiber og mistilteinar?

Leppalúði hlýðir sinni spúsu eins og góðum nútímamanni sæmir og tileinkar sér nýjungarnar enda hættir hann ekki á neitt, vitandi það að hann er þriðji eiginmaður Grýlu. Já, hann er sko númer þrjú í röðinni. Boli dó ellidauða og skildi Grýlu eftir með fjölda barna og Gust át hún, svo að það er eins gott fyrir Leppalúða að halda sér á mottunni.

Hvað jólasveinana varðar finnst mér full ástæða til að tortryggja þá. Eitt sinn voru þeir óvættir sem rændu mat af fólki fyrir jólin og voru ekkert að fela ótuktarskapinn en nú eru þeir klæddir í útlend föt að hætti heilags Nikulásar og þykjast vera góðir, gefa krökkunum í skóinn og dansa við þá á jólaböllum. Reyna að sýnast dálítið einfaldir og barnalegir til að þeirra innri maður sjáist síður. Minna á útlend stórfyrirtæki sem hafa stofnað dótturfyrirtæki hér á landi og láta sem þau sýni samfélagsmeðvitund með því að styðja við hin og þessi málefni, vera góð og svona,  á meðan þau svíkja undan skatti og flytja ágóðann í burtu í skjóli nætur eða ræna samfélagið eins og jólasveinarnir gerðu í denn.

Þó svo að fjármálaráðherrann okkar hafi fullyrt að Íslendingar hefði sjaldan haft það eins gott og núna, þá grunar mig að sá hópur í samfélaginu sem lendir í jólakettinum í ár sé nokkuð fjölmennur. Jólakötturinn opinberar ekki iðju sína en smjattar hins vegar á fórnarlömbum sínum í skuggum og skotum. Hann veit líka að þeir sem ekki þurfa að óttast jólaköttinn eru ekkert að eyðileggja jólastemninguna fyrir sér og sínum með því að kíkja í skotin og skuggana og fylgjast með því sem hann fæst við. Kisi fær því frið til að sinna sínum illverkum og nýtur lífsins í íslenska góðærinu eins og aðrir í hans fjölskyldu.

Vera kann að einhverjum þyki illa farið með gamla, íslenska þjóðtrú, að snúa út úr sögunum og yfirfæra þær yfir á nútímaveruleika. Hvers vegna mega jólasveinarnir ekki vera góðu gæjarnir og gefa krökkum í skóinn, leika við þá og vera fyndnir og skemmtilegir? Jú, vissulega mega þeir það. Hins vegar er full ástæða til að benda á að þessar verur stóðu hér áður fyrr fyrir það sem almenningur óttaðist og kveið mest. Að geta ekki fætt og klætt sig og sína. Verurnar voru táknmynd þess að venjulegt fólk gat hugsanlega ekki fagnað jólahátíðinni vegna þess að matur og föt voru ekki til.

Við getum rifist fram og til baka um það hvort jólin séu kristin hátíð eða heiðin, hvort fara eigi með börn í kirkjuheimsóknir fyrir jólin eða ekki, hvort leggja beri áherslu á jólaguðspjallið og trúna eða þjóðtrúna og sprellið. Satt best að segja skiptir mig engu máli hver uppruninn er. Fyrir mér tákna jólin lífið og ljósið, náungakærleika og væntumþykju. Þau snúast um það að vera manneskja, að sýna náunganum samhygð og minnast þeirra sem farnir eru. Að láta ljósið skína á alla menn. Ljósið getur birst á svo marga vegu og það er auðvelt að beina því inn í sálir fólks, ef við einungis reynum og hugsum. Ljósið getur verið örlítið bros til þeirra sem líður illa, ljósið getur verið aðstoð við þann sem á lítið, ljósið getur verið að sýna auðmýkt og þakka fyrir það sem við eigum en ekki líta á það sem sjálfsagðan hlut. Við getum líka fagnað hækkandi sól og því að daginn sé farið að lengja. Það ljós hjálpar mörgum sem glíma við dimmu í sálinni. Þeir trúuðu fagna komu frelsarans, ljósi lífsins og gleðjast yfir fæðingu hans.

Er það ekki verðugt markmið að gera öllum kleift að halda upp á jólahátíðina, burt séð frá því hvaða merkingu þeir leggja í hana? Er það ekki það sem mestu máli skiptir? Að við gleymum okkur ekki í umbúðunum og átinu heldur minnum okkur sjálf á að við erum manneskjur og berum ábyrgð á öðrum manneskjum, ekki bara okkar sjálfum og okkar nánustu heldur öllum. Hvort sem við trúum á mátt okkar og megin, sólina, orkugjafa sólkerfisins eða ljós heimsins, Jesú Krist, þá hljótum við að geta sameinast um það sem mestu skiptir, náungakærleikann. Við eigum í sameiningu að geta séð til þess að enginn þurfi að óttast þjófótta jólasveina, jólaköttinn eða Grýlu, hvort sem við trúum á þau í raun og veru eða lítum á þau sem táknmyndir skorts og kvíða.

Andrea Sigrún Harðardóttir