Sjávarþorp á Vestfjörðum hafa lengi verið rík af íbúum af erlendum uppruna og lengst af var hlutfall þeirra verið hæst á Vestfjörðum, þó það hafi tekið nokkrum breytingum síðustu ár. Heimafólk hefur löngum lagt sig fram um að taka vel á móti nýjum íbúum og hafa mörg spennandi verkefni sprottið úr þeim auðuga jarðvegi. Má nefna fjölmenningarhátíðir sem haldnar hafa verið, stofnun Fjölmenningarseturs, Tungumálatöfra og nú síðast Gefum íslensku séns. Margir einstaklingar hafa sett sinn svip á samfélögin og má þar nefna Ruth Tryggvason sem fluttist til Ísafjarðar frá Danmörku var gerð að heiðursborgara Ísafjarðarbæjar. Okkar auðuga tónlistar- og menningarlíf getum við líka þakkað fjölda kennara af erlendum uppruna sem kenna í tónlistarskólum á Vestfjörðum. Þá er haldin Alþjóðleg Píanóhátíð Vestfjarða á sunnanverðum Vestfjörðum ár hvert að frumkvæði Andrew Yang.  

Árið 1998 voru erlendir ríkisborgarar búsettir á Íslandi 2% af heildarfjölda íbúa. Á Íslandi búa nú samkvæmt Þjóðskrá 400.435 íbúar þar af eru 324.515 íslenskir ríkisborgarar og 75.920 erlendir ríkisborgarar sem er um 19% af heildaríbúafjölda þjóðarinnar. Í Reykjavíkurborg eru erlendir ríkisborgarar 22,7% af heildarfjölda íbúa. Á Vestfjörðum er hlutfall erlendra ríkisborgara 23% af heildarfjölda íbúa, fæstir eru í Árneshreppi eða 4% flestir í Vesturbyggð eða 32%.  Í sveitarfélögum landsins er hlutfall íbúa af erlendum uppruna alveg frá 4% upp í 63% í Mýrdalshreppi.

Hlutfall íslenskra ríkisborgara hefur því sannarlega lækkað jafnt og þétt þar sem erlendum íbúum hefur fjölgað– ekki bara þar sem sjókvíaeldi á laxi er stundað heldur víða um land. Sveitarfélögin Hornafjörður (31%), Mýrdalshreppur (63%), Skaftárhreppur (44%), Ásahreppur (30%), Bláskógabyggð (36%), Borgarbyggð (25%), Grundafjarðarbær (28%), Snæfellsbær (26%), Reykjanesbær (33%), Vesturbyggð (32%) og Reykjavíkurborg (23%) eiga það öll sameiginlegt að þar hefur íslenskum ríkisborgurum fækkað hlutfallslega sem er það sem gerist þegar erlendum ríkisborgurum fjölgar. Tölur í sviga vísa til hlutfalls íbúa af erlendum uppruna.

Við búum í landi sem reiðir sig í síauknum mæli á innflytjendur til að vinna í höfuðatvinnugreinunum, ferðaþjónustu, sjávarútvegi, iðnaði og nú fiskeldi. Hjá hinu opinbera starfa tæplega 9.000 innflytjendur sem meðal annars standa undir þjónustu við aldraða og sinna öðrum störfum á heilbrigðisstofnunum landsins.

Upp á síðkastið hafa birst greinar og ótrúlega sorglegur málflutningur þar sem lagt er út af því að hátt hlutfall íbúa af erlendum uppruna í einstökum byggðakjörnum sé slæmt og ályktað að Íslendingum fækki hlutfallslega vegna þess að þar er starfrækt fiskeldi eða ferðaþjónusta.  Hvaða skilaboð erum við með slíkum málflutningi að senda því fólki sem hér býr og starfar?

Við búum í síbreytilegum heimi og erum þjóð auðug af auðlindum. Við hins vegar erum ekki nægilega mörg til að standa undir þeim kröfur sem við Íslendingar gerum til framúrskarandi lífskjara. Við horfum á framúrskarandi árangur innflytjenda og barna þeirra sem ná þrátt fyrir andstreymi að skara framúr og ná frábærum árangri. Á samfélagsmiðlum er einmitt verið að benda á frábær dæmi svo sem Laufeyju Lín, Emilíönu Torrini og Sveindísi Jane.

Samfélagið okkar breytist í takt við þennan raunveruleika og verkefnin okkar eru að ná að stilla saman strengi gamla og nýja Íslands. Í minnstu bæjum og þorpum landsins þurfum við að ná að opna kvenfélögin og björgunarsveitirnar þannig að erlendu íbúarnir okkar finni sig velkomin og skilji mikilvægi þessara máttarstólpa byggðanna. Kórastarf, áhugaleikfélög, Lions og Oddfellow eru mikilvæg tæki inngildingar fullorðins fólks rétt eins og íþrótta- og tómstundastarf er það fyrir börn og ungmenni. Svo eru það þorrablótin, bæjarhátíðirnar, pöbbinn og allt hitt. Gefum við öllum séns?

Sigríður Ólöf Kristjánsdóttir,

framkvæmdastjóri Vestfjarðastofu.

Orkubú Vestfjarða óskaði eftir því fyrir u.þ.b. ári síðan að umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra breytti reglum um friðlandið í Vatnsfirði í Vesturbyggð, þannig að unnt sé að taka Vatnsdalsvirkjun til umfjöllunar í rammaáætlun og bera saman við aðra kosti. Orkubúið lagði síðan fram greinargerð í haust, sem unnin var af VSÓ Ráðgjöf, um möguleg umhverfisáhrif af slíkri framkvæmd. Umsagnir bárust frá 12 aðilum, fagstofnunum, samtökum og einstaklingum, auk umsagnar frá Vesturbyggð.

VSÓ hefur í samráði við OV dregið saman aðalatriði umsagnanna og viðbrögð við þeim í minnisblaði sem nú hefur verið sent ráðuneytinu. Megin viðfangsefnin snúa að birkiskógum, óbyggðum víðernum, vatnamálum, samfélagsþáttum og valkostum auk óvissu um umhverfisáhrif.

Hér verður farið yfir viðbrögð við nokkrum af helstu þáttum sem voru umsagnaraðilum ofarlega í huga og dregnar ályktanir.

Áhrif á birkiskóga innan friðlands 0,2%
Í minnisblaði VSÓ kemur fram að innan friðlandsins séu 1.977 ha af kjarrskógarvist (birki).  Fyrsta greining á raski vegna framkvæmda bendir til að 0,2% af birkiskógum friðlandsins raskist.  Í rammaáætlun og við umhverfismat munu koma fram nánari upplýsingar um mikilvægi birkis á svæðinu og á landsvísu og gerð ítarlegri grein fyrir áhrifum framkvæmda. Það er ljóst að áhrif á birkiskóg í friðlandinu eru hverfandi.
Áhrif á óbyggð víðerni á Íslandi lítil
Í umsögnum kemur fram að áhrifin verði einkum neikvæð á víðerni Glámusvæðisins. Það sem vekur hins vegar sérstaka athygli er að miðað við fyrirliggjandi gögn eru framkvæmdir sem tengjast Vatnsdalsvirkjun ekki innan óbyggðra víðerna sbr. mynd 1.  Staðsetning miðlunarlóna virkjunarinnar munu þó skerða þau óbyggðu víðerni sem eru nær lónunum en 5 km eins og sýnt er  mynd 1. Áhrifin á óbyggð víðerni eru þó einungis 0,41% af óbyggðum víðernum á Vestfjörðum. Er þar miðað við útreikninga sem unnir eru af Rannsóknasetri HÍ á Hornafirði að frumkvæði Skipulagsstofnunar.  Röskunin sem hlutfall af óbyggðum víðernum á landsvísu er algjörlega hverfandi eða 0,027% samkvæmt áðurnefndu minnisblaði.     

Samfélagslegir hagsmunir
Þau gögn sem liggja fyrir varðandi samfélagslega hagsmuni, t.d. í skýrslum sem unnar hafa verið fyrir ráðuneytið á undanförnum árum virðast ekki hafa verið skoðuð ítarlega af umsagnaraðilum. Í þeim gögnum koma fram röksemdir fyrir nauðsyn þess að auka raforkuöryggi á Vestfjörðum. Í skýrslunum er m.a. lagt til að heimila að Vatnsdalsvirkjun verði tekin til skoðunar í rammaáætlun ásamt því að bæta flutningskerfi raforku.

Samanburður valkosta
Í fyrrnefndu minnisblaði til ráðherra er lagður fram stuttur samanburður Orkubúsins við Tröllárvirkjun (13,7MW), virkjunarkost sem einnig er á Glámuhálendinu og hefur verið settur í nýtingarflokk í tillögu að rammaáætlun 4. Í þeim samanburði kemur fram að margt bendi til þess að umhverfisáhrif vegna virkjunar í Vatnsdal séu minni en umhverfisáhrif Tröllárvirkjunar auk þess sem virkjun í Vatnsdal er hagkvæmari og staðsetning ákjósanlegri varðandi tengingar.

Til frekari skýringar þá yrði Vatnsdalsvirkjun tengd með 20 km flutningsleið í landi ríkisins og Orkubúsins, beint í tengivirki Landsnets í  Mjólká.  Tengingin væri því óháð núverandi Vesturlínu sem er 45 ára gömul.  Tröllárvirkjun yrði hins vegar tengd við Vesturlínu, bæði vegna smæðar sinnar og meiri fjarlægðar frá tengivirkinu Mjólká og afhendingaröryggið yrði því minna.  Þá er ósamið um land- og vatnsréttindi Tröllárvirkjunar sem eru í einkaeigu.  Vatnsréttindi í Vatnsdal eru hins vegar í eigu ríkisins.  Allir aðrir virkjunarkostir á Vestfjörðum yfir 20MW eru í mun meiri fjarlægð frá tengivirkinu í Mjólká, eða u.þ.b. 100km.   

Aðrir þættir
Umsagnaraðilar komu inn á ýmsa fleiri þætti s.s. hugsanleg áhrif á leirur við Vatnsfjörð og á fuglalíf auk áhrifa á vatnakerfi á svæðinu, breytingar á aurframburði o.fl. Í minnisblaðinu er bent á að greinargerðin byggist á fyrirliggjandi gögnum og er í henni lýst stöðu þekkingar á svæðinu í dag. Farið verði í rannsóknir og gerð ítarlegri grein fyrir framkvæmd og áhrifum ef ákvörðun verði tekin um að fara með framkvæmdina áfram í rammaáætlun og umhverfismat, komist virkjunin í nýtingarflokk.

Ákvörðun um samanburð ekki ákvörðun um virkjun
Orkubú Vestfjarða telur það vera grundvallaratriði að bera Vatnadalsvirkjun saman við aðra kosti sem eru í Rammaáætlun til þess að taka upplýsta ákvörðun sem hentar hagsmunum Vestfjarða best. Ákvörðun um að bera saman áform um Vatnsdalsvirkjun við aðrar virkjunarkosti felur ekki í sér ákvörðun um virkjun.

Sú náttúruvá sem að steðjar á Íslandi um þessar mundir hlýtur enn fremur að leiða til þess að hugað sé frekar að minni og dreifðari virkjunarkostum, utan jarðskjálfta- og eldgosasvæða, eins og Vatnsdalsvirkjun. 

Elías Jónatansson orkubústjóri

Vandi steðjar að Vestfirðingum í orkumálum.  Orkuöflun byggist um of á gömlum bilanahættum flutningslínum og orkuverð er háð dyntum Landsvirkjunar.   Nýrrar stefnumótunar er þörf í orkumálum landshlutans.  Hana þarf að byggja á víðsýni og staðreyndum.  Taka þarf tillit til þess m.a. að Vestfirðingar sitja betur að orkuauðlindum en aðrir landshlutar, þegar til framtíðar er litið.    

Sjávarfallaorka er lausnin

Ekki er unnt að ræða stefnumótun í orkumálum Vestfirðinga án þess að horfa til sjávarfallaorku, enda eru þar öflugustu sjávarfallarastir landsins.  Samanlagt eru þau stórfljót orkumeiri en stærstu virkjanasvæði landsins í dag, s.s. Þjórsársvæðið.  Látraröst er þeirra stærst, en virkjanlegar rastir eru við flest vestfirsk annes.  Þegar hafðar eru í huga þær stórstígu tækniframfarir sem nú eru að verða í sjávarorkunýtingu víða um heim; og jafnvel í okkar næsta nágrenni, verður að telja það gáleysi að líta framhjá sjávarorku í orkuáætlunum Vestfjarða. 

Tæknin er nánast tilbúin.

Víða um heim er unnið að þróun tækni til nýtingar sjávarfallaorku.  Má segja að öll tæknivædd lönd; önnur en Ísland, leggi kapp á nýtingu þessara umhverfisvænu orkulausna, einkum með þróun hverfla.  Flestir eru þeir skrúfuhverflar í mismunandi útfærslum.  Þeir henta ágætlega í miklum straumhraða, þar sem orkuþéttni er mest, en þurfa helst meira en 2,5 m/sek til hagkvæmnar vinnslu.  Eitt afbrigði þeirra sem nú er langt komið í þróun getur þó gagnast við aðeins lægri hraða.  Það er hverfill hins sænska Minesto, sem nú er farinn að sjá Færeyingum fyrir sjávaarfallaorku.  Hverfillinn er í svifdreka sem tjóðraður er við botn og svífur í áttulaga ferli, líkt og flugdreki í vindi.  Nýjasta gerðin „Dragon-12“ hefur 1,2 MW uppsett afl.  Með þeim hverfli eru Færeyingar komnir í forystu um sjávarorkunýtingu.  Þar eru núna áætlanir um 200 MW orkuframleiðslu úr sjávarföllum í sjö sundum, sem er um 40% af núverandi raforkuþörf eyjanna.  Hverfla Minesto eru sagðir gagnast við straumhraða yfir 1,5 m/sek, enda margfalda þeir hraðann með svifi sínu.  Þeir eru því af svonefndri „annarri kynslóð“ sjávarfallahverfla, en slíkir hverflar tvöfalda það umfang sjávarorku sem hingað til hefur verið talið nýtanlegt.  Skrúfuhverflar eru þó ekki hagkvæmir í annnesjaröstum Vestfjarða; jafnvel ekki þessi, þar sem straumhraði er allajafna mun minni en þetta.  Þar þarf hverfil af „þriðju kynslóð“ sjávarhverfla; með getu til hagkvæmrar nýtingar hægari strauma en 1,5 m/sek.  Slíkir hverflar sjöfalda þá sjávarfallaorku sem hingað til hefur þótt nýtanleg.

Íslenskur hverfill

Svo vill til að hérlendis hefur verið þróuð lausn sem hentar íslenskum aðstæðum og getur nýtt slíkan straumhraða.  Uppfinningin er undirritaðs; byggð á reynslu af sjávarfallastraumum við Vestfirði.  Fyrirtæki mitt, Valorka ehf, hefur frá árinu 2009 unnið að þróun all sérstæðra hverfla sem henta í hægum orkurýrum straumi og á tiltölulega litlu dýpi.  Vegna hinnar dreifðu orku þurfa hverflarnir að vera stórir, enda getur þessi gerð orðið nokkur hundruð metra löng.  Hverflarnir verða algerlega á kafi, á miðdýpi sjávar og hafa engin óæskileg áhrif á lífríki eða umhverfi.  Sjávarföllin eru virkjuð í báðar áttir, þó snúningsstefna hverfilsins breytist ekki.  Hverlarnir eru auðveldir í lagningu og að fullu endurheimtanlegir á stuttum tíma.  Á síðasta ári var gerð hagkvæmniathugun þar sem sett var upp dæmi um 5 hverfla, hvern 400 metra langan, sem lagt væri á 40 metra dýpi í Látraröst, undan Látrabjargi.  Uppsett afl væri alls 2,6 MW.  Raforkan yrði leidd til Patreksfjarðar með sjó- og loftlínum og nýtt þar til kyndingar vatns fyrir fjarvarmaveitu.  Ýmsar stærðir eru óljósar, en samkvæmt bestu fáanlegu gögnum myndi virkjunin vera hagkvæm og skila 10% arðsemi yfir 25 ára tímabil, miðað við núverandi orkuverð.  Hitun vatns er vafalítið hagkvæmasta nýting sjávarfallaorku, en varmarýmd vatnsins jafnar út sveiflur vegna fallaskipta, svo ekki er þörf á jöfnunarorku.  Með nýtingu sjávarfalla til vatnshitunar munu Vestfirðir breytast úr köldu svæði í heitt svæði.  Ekki verður einungis gnægð orku til húshitunar, heldur einnig til atvinnustarfsemi, s.s. landeldis á fiski. 

Stjórnvöld dragbítur

Hverflar Valorku hafa verið prófaðir í smáum líkönum og staðið undir öllum væntingum.  Stórt líkan er nánast tilbúið fyrir sjóprófanir.  En íslensk stjórnvöld hafa staðið í vegi fyrir þessari þróun.  Engin stefna er fyrir hendi um rannsóknir á sjávarorku eða þróun sjávarorkutækni.  Meðan svo er fæst ekkert fé til þróunarinnar.  Þessi afstaða stjórnvalda á rætur í stjórnkerfi raforkumála, þar sem Landsvirkjun og aðrir orkurisar halda alfarið um stjórnvölin og ráðamenn dansa eftir þeirra vilja.  Nú kemst ekkert annað að hjá stjórnvöldum en áróður fyrir auknum vatnsaflsvirkjunum og vindmyllum; allt knúið áfram af fjársterkum hagsmunaaðilum. 

Nýtum „bæjarlækinn“

Ég skora á Vestfirðinga að halda ráðamönnum við efnið varðandi rannsóknir, tækniþróun og nýtingaráætlanir sjávarorku.  Rjúfa verður þá þöggun og kyrrstöðu sem nú viðgengst um þessa orkulind, ef við eigum ekki að dragast enn frekar aftur úr alþjóðlegri þróun og valda framtíðarkynslóðum skaða.  Engin nauðsyn er til þess að sökkva náttúruperlum undir virkjanalón eða spilla hinum tígulegu Vestfjarðafjöllum með vindmyllum og vegalagningu.  Nýtum orkuna í „bæjarlæknum“; orkumestu sjávarrastir landsins eru nærtækasta framtíðarlausnin á orkumálum Vestfjarða. 

Valdimar Össurarson

Sjávarfallavirkjun Minestro í Færeyjum er 1.2 MW.