Hanna Katrín Friðriksson atvinnuvegaráðherra skrifaði pistil í Morgunblaðið fyrir stuttu þar sem hún tilkynnti að hún muni á næstunni leggja fram frumvarp til breytinga á lögum um stjórn fiskveiða í því skyni að auka á gagnsæi eigna- og stjórnunartengsla í sjávarútvegi, breyta reglum um hámarkshlutdeild og þrengja skilgreiningar um yfirráð og tengda aðila.  Hún byrjaði grein sína á að vitna til sjónvarpsseríunnar Verbúðarinnar og gat maður ekki skilið þann inngang öðruvísi en að þar væru komin helstu rökin fyrir að grípa þyrfti til aðgerða.  Það er afar einkennilegt ef annars gott leikið sjónvarpsefni með ágætt skemmtanagildi, er notað sem helstu rök ráðherra fyrir að taka þurfi á málum og leiðrétta meint óréttlæti stjórnkerfis fiskveiða.

Mér datt í hug ríflega 30 ára gamlir sjónvarpsþættir, “Þjóð í hlekkjum hugarfarsins” sem vissulega vorum mjög umdeildir og vöktu umtal á sínum tíma.  Þar voru myndbirtingar af heimilum fólks (bænda) birt og sköpuð hugrenningatengsl við umfjöllun um liðinn tíma og ýmsa atburði sem áttu sér stað á sömu stöðum og í engum tengslum við ábúendur jarðanna á þeim tíma.  Það virtist vera gert í þeim tilgangi einum að níða niður landbúnaðinn.  Væru þeir þættir frumsýndir í dag mætti eflaust búast við að fyrsta hugsun ráðherra væri að skoða fjölskyldutengsl í landbúnaði og þrengja að rekstri búanna með því að endurskilgreina hámarks bústofn hverrar fjölskyldu.

Að skapa ranga ímynd

Tilvísun ráðherra í Verbúðina virðist ekki hafa verið ætlað annað en að skapa kolröng hugrenningartengsl landsmanna um að að eigendur íslenskra sjávarútvegsfyrirtækja hafi fengið allt upp í hendurnar, farið illa með og hafi ekki þurft neinu að kosta til eða taka áhættu í rekstri sem þeir hafa ákveðið að starfa innan og fjárfesta í.  Er þetta sú ímynd sem ráðherra greinarinnar vill draga upp af sjávarútvegi ?  Grein sem að við Íslendingar getum verið stoltir af og ættum að kynna á jákvæðan hátt út á við í þeirri alþjóðlegu samkeppni sem við búum við.

Vissulega erum við að tala um nýtingu þjóðarauðlindar og svona samlíkingar sem ég set fram hér að framan verða nú seint fullkomnar.  En engu að síður er atvinnufrelsi einstaklinga grunnur að bæði starfi bóndans og útgerðaraðilans, en þó um takmörkuð gæði að ræða hvort sem er ræktanlegt land eða auðlindir sjávar.  Varðandi sjávarútveg snýst þetta fyrst og fremst um að ná fram skynsamlegri nýtingu auðlindarinnar til hagsbóta fyrir þjóð.  Þá ber að gæta sín á því að sjúkdómsgreina nú rétt og beita ekki svo öflugum meðölum til að vinna á litlu meini að það valdi varanlegum skaða á starfsemi greinarinnar.

Það virðist skollið á kapphlaup milli ráðherra ríkisstjórnar um að dæla nú inn frumvörpum og keyra í gegn breytingar sem fyrst.  Það er eins og það sé ekki trú á stjórnarheimilinu að það gefist mjög langur tími til að fara yfirvegað í hlutina og ná fram skynsamlegum skrefum í átt að því sem yfirvöld vilja ná fram.  Í tilfelli atvinnuvegaráðherra þyrfti það að vera gert með samtali við þá sem í greininni starfa.  Engin tími virðist fyrir yfirvegaðar og rökstuddar ákvarðanir eða að gefa tíma til aðlögunar þannig að ekki bitni harkalega á greininni og því starfsfólki sem þar starfar.

Tenging við veruleikann

Það hafa kannski flestir lent í því að lifa sig svo inn í gott sjónvarpsefni að það taki tíma að kippa sér til baka í raunveruleikann.  Af brennandi tilfinningasemi út í óréttlæti í garð góða fólksins og heift út í vonda kallinn tekur kannski tíma að átta sig á að allt var þetta leikið, kannski byggt í grunninn að einhverju leyti á  sönnum atburðum en gjarnan er nú bætt í á réttum stöðum til að búa til spennandi sjónvarpsefni.  Það eru 40 ár liðin frá upphafi aflamarkskerfisins og stærstu fyrirtækin hafa bætt sinn rekstur með uppkaupum á aflahlutdeildum og annarri hagræðingu.  Það eru sífellt minni tengsl við upphafið og vafasöm taktík af ráðherra málaflokksins að skapa svona hugrenningartengsl milli raunveruleika nútíðar og skáldskapar um fortíðina.

Íslenskur sjávarútvegur þarf á stórum og öflugum sjávarútvegsfyrirtækjum að halda.  Það er vonandi að frumvörp atvinnuvegaráðherra á sviði sjávarútvegs beri með sér að hafa verið unnin af yfirvegun og studd rökum þegar þau koma fyrir sjónir þings og þjóðar.  Ég vona jafnframt að í þeirri vegferð beri henni gæfu til að eíga gott samtal við forsvarsfólk innan greinarinnar.  Að henni takist að verða öflugur málsvari sjávarútvegs og vinna með fyrirtækjum og samtökum þeirra í þeirri viðleitni að ná viðunandi niðurstöðu og árangri.  Að minnsta kosti vona ég að hún verði ekki lengi föst í hlekkjum þess hugarfars sem birtist í upphafi pistils hennar.

Gunnlaugur Sighvatsson

sjávarútvegsfræðingur

Fyrsta grein af þremur

Það er ótrúlegt til þess að hugsa að heil 20 ár séu liðin síðan stofnfundur Háskólaseturs Vestfjarða var haldinn 12. mars 2005. Ársfundur Háskólaseturs verður 14 mars nk. þar sem þessara tímamóta verður minnst.

Undirritaður kom að þessu verkefni og langar að rifja það aðeins upp og vekja athygli á tímamótunum. Það eru forréttindi að hafa átt þátt í því ævintýri að stofna Háskólasetrið og full ástæða til að þakka þeim fjölmörgu sem gerðu það mögulegt.

Samstarfshópur Atvinnuþróunarfélags, Ísafjarðarbæjar, Fjórðungssambands og Fræðslumiðstöðvar skilaði skýrslu til menntamálaráðherra í apríl 2003 um uppbyggingu háskólaseturs. Nefnd á vegum menntamálaráðherra vann síðan skýrslu um þekkingarsetur, stjórn Fræðslumiðstöðvar lagði haustið 2004 fram tillögur til menntamálaráðherra og loks skilaði starfshópur á vegum menntamálaráðherra skýrslu um háskólasetur í febrúar 2005.

Háskólasetur Vestfjarða var stofnað með sérstakri skipulagsskrá sem samþykkt var á stofnfundinum. Stofnaðilar voru 42 talsins, fólk og fyrirtæki sem sá mikilvægi þess fyrir Vestfirði að til yrði öflug háskólastarfsemi. Menntamálaráðuneytið kom með stærsta hluta fjármögnunar í gegnum samning við Háskólasetrið en einnig var stefnt á að taka skólagjöld þar sem það átti við.

Einn mikilvægasti þátturinn í byggðaþróun er sá að til séu fjölbreytt atvinnu- og menntunartækifæri sem víðast. Það er lykill að því að ráða fólk til ýmissa starfa að makinn geti fengið vinnu eða komist í nám á viðkomandi stað. Þessi staðreynd var alltaf leiðarljósið til að efla byggð á Vestfjörðum í huga þeirra sem unnu að stofnun Háskólaseturs, Þróunarseturs og annarra álíka verkefna. Þá var einnig litið svo á að það væri eðlilegt að íslenska ríkið væri með starfsemi sem víðast um landið en einblíndi ekki bara á höfuðborgarsvæðið. Markmið Háskólaseturs frá stofnun var að hækka menntunar- og þekkingarstig, auka staðnám á Vestfjörðum og um leið auka samkeppnishæfni Vestfjarða.

Mikilvæg skref höfðu verið stigin fram að stofnun Háskólaseturs til eflingar náms á Vestfjörðum. Risastórt skref var stigið með stofnun Menntaskólans á Ísafirði, Kennaraháskólinn bauð upp á öflugt fjarnám fyrir kennara. Hjúkrunarfræði byrjaði í fjarnámi haustið 1998 frá Háskólanum á Akureyri og Fræðslumiðstöð Vestfjarða hóf starfsemi sína. Stofnun Háskólaseturs var eðlileg þróun á þessu sviði mennta og rannsókna.

Ýmsar skýrslur um þessi mál höfðu litið dagsins ljós. Auðvitað tókst fólki að þrátta eitthvað um hvernig, hvar og hvenær svona eins og gengur. En að lokum hafðist í gegn að koma starfseminni af stað. Þar lögðu margir heimamenn hönd á plóg og afstaða Háskólans á Akureyri var lykilatriði til að þetta gengi allt upp. Samstarfið við HA hefur verið til mikillar fyrirmyndar alveg frá upphafi.

Frá upphafi var tilgangur Háskólaseturs Vestfjarða að stuðla að fjölbreyttri uppbyggingu háskólamenntunar, rannsókna og þekkingarstarfs á Vestfjörðum, og vera samstarfsvettvangur fyrir aðila er vinna að verkefnum á sviði rannsókna, háskóla- og símenntunar, fjölþjóðlegra samstarfsverkefna, nýsköpunar og byggða- og atvinnuþróunar.

Fyrsta stjórn Háskólaseturs Vestfjarða var skipuð eftirtöldum: Halldór Halldórsson, bæjarstjóri sem var valinn formaður og var í því hlutverki fyrstu 10 árin, Hjálmar H. Ragnarsson rektor Listaháskóla Íslands, Jóhann Sigurjónsson forstjóri Hafrannsóknarstofnunar, Kristján G. Jóakimsson vinnslu- og markaðsstjóri HG og Soffía Vagnsdóttir bæjarfulltrúi sem valin var ritari stjórnar. Auk þess sat Þorsteinn Jóhannesson formaður fulltrúaráðsins stjórnarfundi þegar hann kom því við.

Þetta var góð samsetning stjórnar sem breyttist af og til í gegnum árin. Háskólasetrið hefur búið að því að hafa gott stjórnarfólk sem aldrei hefur þegið laun fyrir sín störf. Samsetning stjórnar hefur líka verið þannig að mennta- og rannsóknastofnanir auk heimamanna hafa átt sína fulltrúa í stjórn. Það hefur reynst gæfuspor.

Í fyrstu varastjórn sátu: Lárus Valdimarsson bæjarfulltrúi, Þorsteinn Gunnarsson rektor Háskólans á Akureyri, Magnús Jónsson veðurstofustjóri, Laufey Jónsdóttir framkvæmdastjóri og Guðrún Stella Gissurardóttir forstöðumaður.

Eitt af fyrstu verkum stjórnar var að vinna að húsnæðismálum fyrir Háskólasetrið, samningum vegna fjármögnunar og auglýsa eftir forstöðumanni Háskólaseturs Vestfjarða og þannig undirbúa starfsemina sem hófst haustið 2005.

Halldór Halldórsson

formaður Háskólaseturs fyrstu 10 árin.

Næsta grein er um ráðningu forstöðumanns, húsnæðismálin og starfsemina fyrstu árin.