Öll tilskilin leyfi hafa loksins fengist til þes að hefja laxeldi í sjó með frjóum laxi við Sandeyri á Snæfjallaströnd og fyrirtækið Arctic Fish er að koma fyrir eldiskvíum og er búið að setja seiði í tvær kvíar. Segja má að starfsemin sé hafin. Eftir nærri fimm ára umfjöllun innan stofnana ríkisins hefur leyfi verið veitt fyrir eldinu.

Það hefur reynst torsótt að fá leyfi til laxeldis í Ísafjarðardjúpi og ýmislegt hefur dúkkað upp á síðustu árum sem hefur tafið fyrir. Um árabil var Djúpið lokað og stöðugt komu upp ný atriði sem stjórnvöld vildu vinna að svo sem áhættumat erfðablöndunar, sem dró mjög úr möguleikunum í Djúpinu, svo kom strandsvæðaskipulag og áhættumat siglinga svo það helsta sé nefnt. Staðreyndin er sú að andstæðingar laxeldis hafa lagt allan þunga í að koma í veg fyrir að eldið kæmist af stað í Djúpinu. Það hefur orðið einhvers konar skurðarpunktur átakanna um þessa nýju atvinnugrein.

Það var haldinn á Ísafirði einn stærsti almenni fundur um atvinnumál á Vestfjörðum haustið 2017,sem um getur, m.a. að frumkvæði Guðmundar heitins Halldórssonar skipstjóra og þar horfðu menn vonaraugum á fiskeldið og sáu fyrir sér að uppbygging þess myndi snúa vörn fjórðungsins í sókn. Sem reyndist hárrétt mat, en hitt sáu menn kannski ekki fyrir hvað tækist að tefja og hægja á framvindu uppbyggingarinnar. Engu að síður þá er skriður kominn á málin. Háafell fékk fyrst leyfi sumarið 2021 og er komið af stað með sitt eldi og fyrsta uppskeran gekk vel. Arctic Fish hefur reist eitt fullkomnasta sláturhús landsins og þótt víðar væri leitað í Bolungavík og fékk leyfi í lok febrúar og getur hafist handa á Sandeyri. Arnarlax er einnig komið með leyfi en ekki fyrir frjóum laxi vegna takmarkana í áhættumati erfðablöndunar sem heimilar aðeins eldi á 12.000 tonnum í Djúpinu þrátt fyrir að burðarþolsmatið sé 30.000 tonn. Eldi á regnbogasilungi eða ófrjóum laxi er ekki eins álitlegt og hætt við að það verði minni kraftur í því eldi þótt vonast sé til að fyrirtækin muni a.m.k. hefja eldi á regnbogasilungi í stórum stíl.

Sandeyri er prófsteinninn

En samt þetta er að komast á legg, ef svo má að orði komast. Það vita andstæðingarnir líka og þegar lá fyrir að eldið við Sandeyri var komið af stað var blásið í alla lúðra og látið eins og heimurinn væri að farast og mikill áróður hófst í helstu fjölmilum landsins gegn þessu. Það var síst minni hávaði í þessari hrinu en var um árið gegn Teigskógsvegagerðinni. Munum að nú er sá vegur kominn og ekki heyrist eitt aukatekið orð frá öllum helstu verndurum birkis, ósnortinnar náttúru, víðerna og hvað það allt heitir sem herskararnir af sjálfskipuðum verndurum vondra vega á Vestfjörðum báru fyrir brjósti. En heimurinn fórst ekki, Teigskógur er enn á sínum stað og jafnvel örninn, sem átti að vera flúinn, er þarna einhvers staðar ennþá.

En aftur að Sandeyri. Bæjarins besta upplýsti lesendur sína að eldið þar væri að fara af stað. Þá safnaði lögmaður nokkur liði og fór með her manns til allra tilheyrandi stofnana ríkisins og krafðist þess að leyfi Arctic Fish yrði fellt úr gildi. Lögmaðurinn var kallaður til einkaviðtals bæði í RUV og á Bylgjunni og fékk af mikilli tillitssemi góðan tíma til þess að bera sakir á stofnanir ríksins og saka þær um lögbrot, veita afslátt af lögum og hlaupa á eftir kröfum fyrirtækja í erlendri eigu. Lögmaðurinn sagðist hafa hitt sjö forstjóra og engin þeirra risi undir ábyrgð á starfi sínu. Vofveiflegir atburðir eru að gerast, sagði lögmaðurinn og núna er verið að fremja fjölþætt lögbrot. Gríðarlegt umhverfisslys væri að gerast og það í landi Sandeyrar, þar sem kvíarnar eru innan netlaga og mótmæli landeigandans að engu höfð sem þó hefði mótmælt á öllum stigum, útilokað væri að heimila kvíarnar vegna siglingaöryggis og það væri sannarlega lögbrot.

En lögmaðurinn hafði ekki erindi sem erfiði. Leyfin fyrir eldinu voru að mati stofnana samkvæmt lögum og ekki forsendur til þess að afturkalla þau. Rökin sem lögmaðurinn kom með voru ekki fullnægjandi. En það má kæra leyfisveitingarnar til úrskurðarnefndar um umhverfis- og auðlindamál og það var gert. Þar eru nefndarmenn sem eru algerlega óháðir stofnunum og þeir munu kveða upp sinn úrskurð í fyllingu tímans. Þangað til halda öll leyfi fullu gildi. Sjáum til hvað út úr því kemur en ég hef trú á því að nefndin komist að því að farið hafi verið að lögum. Úrskurði nefndarinnar má svo bera undir dómstóla. Þannig að andstæðingar fiskeldis hafa næg úrræði til að láta reyna á kröfur sínar. Lögmaðurinn og samferðamenn hans hafa fengið áheyrn hjá öllum viðeigandi stofnunum ríkisins og þar var vandlega hlustað á mál þeirra og niðurstaðan var greinilega að leyfin standa.

Það er ómaklegt og ósanngjarnt hjá lögmanninum að reyna ítrekað í þessum viðtölum og reyndar víðar að reyna að klína spillingarstimpli á ríkisstofnanirnar af þeirri ástæðu einni að ekki var farið að hans vilja. Og fjölmiðlar sem ákveða að gera þessu Sandeyrarmáli góð skil verða að fylgja því eftir. Það er ekki nóg að útvarpa ásökunum heldur verður þá líka að kalla eftir rökstuðningi og afla upplýsinga um staðreyndir málsins og kynna þær fyrir hlustendum. Nú er búið að bera sakir á menn og þá verður að gefa kost á svörum og skýringum.

Sandeyri – leyfi frá 2012

Lítum á nokkur atriði úr ásakanaflóðinu. Lögmaðurinn sagðist ekki skilja af hverju væri verið að setja niður fiskeldi þarna, á þessum friðsæla stað sem spillti fyrir landeigandanum sem keypti landið til þess að njóta kyrrðarinnar.

Áform um fiskeldi við Sandeyri eru ekki ný af nálinni. Fyrsta leyfið var veitt árið 2012, til Dýrfisks ehf fyrir 200 tonna eldi. Þremur árum síðar fær fyrirtækið stærra leyfi á sama stað fyrir 4000 tonna ársframleiðslu á regnbogasilungi. Tiltekið er að leyfið gildi fyrir 10 kvíar á 360 ha svæði sem er 200 – 400 metra frá landi á 40 – 100 metra dýpi. Dýrfiskur varð síðar Arctic Fish.

Eftir því sem næst verður komist keypti núverandi eigandi Sandeyrar jörðina einmitt þetta sama ár 2015. Þá lá fyrir að leyfi hafði verið veitt fyrir umtalsverðu fiskeldi við Sandeyri. Leyfið sem gefið var í í febrúar síðastliðnum er það þriðja í röðinni og er fyrir 8.000 tonna eldi þar af 5.300 tonn af frjóum laxi. Eldra leyfi var samhliða fellt niður. Fram fór umhverfismat í aðdraganda núverandi leyfis eins og vera ber og ekki verður séð að landeigandinn hafi gert neinar athugasemdir um fiskeldið. Það er ekki fyrr en nú þegar leyfið hefur verið gefið út að landeigandinn lætur í sér heyra og vill lögbann á framkvæmdir. Sannarlega hefur hann ekki á öllum stigum málsins gert athugasemdir eins fullyrt er.

ekki innan netlaga

Því er haldið fram að eldissvæðið sé að hluta til innan netlaga og þar með innan eignarmarka landeiganda. Netlög eru 115 metra út frá stórstraumsfjöruborði. Þar fyrir utan á landeigandi ekki neitt tilkall heldur fer ríkið með skipulagsvaldið. Matvælastofnun hefur gefið út leyfi fyrir eldissvæði þar sem það er tilgreint og hnitsett vegna þess að stofnunin telur svæðið vera utan netlaga.

Á þessari mynd að ofan sést hvar eldissvæðið Sandeyri er merkt innan reitsins SN36, sem þýðir staðbundin nýting. Á strandsvæðaskipulagi fyrir Vestfirði hefur verið ákveðið að á umræddum reit SN36 sé fiskeldi heimilt og svæðið svo nánar tilgreint innan reitsins. Strandsvæðaskipulag er unnið af ríki og sveitarfélögum og Innviðaráðherra staðfestir skipulagið og lætur birta það í stjórnartíðindum. Almenningur og hver sem telur sig málið varða gat sent inn umsögn og athugasemdir þegar skipulagið var í vinnslu.

Í viðtali við Bæjarins besta 1. maí sl. sagði Daníel Jakobsson, framkvæmdastjóri viðskiptaþróunar hjá Arctic Fish að fóðurpramminn á Sandeyrarsvæðinu væri um 1 km frá landi og á um 40 metra dýpi. Fóðurpramminn er nær landi en kvíarnar. Það væri því fjarstæða að kvíarnar væru innan netlaga Sandeyrar.

ekki teljandi áhrif á siglingaöryggi

Þá er það fullyrðingin um að útilokað væri að veita eldisleyfi við Sandeyri vegna siglingaöryggis. Þetta verður að segjast eins og er að eru staðlausir stafir. Gert var sérstakt áhættumat vegna Sandeyrar. það voru Siglingastofnun, Vegagerðin og Landhelgisgæslan sem unnu verkið sem er dags í mars 2023. Niðurstaðan var skýr: ekki teljandi neikvæð áhrif á siglingaöryggi núna og í náinni framtíð.

„Fiskeldissvæðið Sandeyri liggur ekki hjá ás siglingaleiðar og er ekki í áhrifasvæði geiravita. Fjarlægð í hvítan geira vita er minnst 1.000 metrar fyrir allt svæðið SN36 og er um 1.100 metrar fyrir fiskeldissvæðið sem skilgreint er undir Sandeyri.
Niðurstöður áhættumats sýna fram á að leyfi til fiskeldis á svæði við Sandeyri mun ekki hafa teljandi neikvæð áhrif á siglingaöryggi inn Djúpið núna og í náinni framtíð. Mjög takmörkuð umferð er um svæðið og eru það aðallega litlir bátar sem sigla þar framhjá.“

Lögmaðurinn hefur fullyrt að ljós frá Óshólavita gerðu það að verkum að fiskeldið á Sandeyri væri ólöglegt. Það er ekki að sjá á eftirfarandi mynd úr áhættumatinu fyrir Sandeyri:

Eins og sjá má þá er gula svæðið það sem Óshólaviti lýsir á. Eldissvæðið á Sandeyri er utan þess og kvíarnar því á engan hátt í ljósgeisla frá vitanum. Litlar siglingar eru um þetta svæði og í skýrslunni stendur þetta:

„Enginn ás siglinga er sjáanlegur hjá Sandeyri og því lítið um siglingar um svæðið og almenn þróun siglingaþéttleika næstu 30 árin á svæðinu ekki fyrirsjáanleg til að aukast.“

Fullyrðingar lögmannsins, sem er í herferð gegn sjókvíaeldinu, eru ekki reistar á neinum haldbærum rökum og því er ekki að undra að ekkert hafi orðið ágengt. Stofnanir ríkisins geta ekki afgreitt mál eftir geðþótta „valinkunnra“ lögmanna.

Það má svo bæta því við í lokin að vitar gegna nú orðið takmörkuðu hlutverki í siglingaöryggi. Skip og bátar eru búin ýmsum siglinga- og fjarskiptatækjum og sjóeldiskvíar eru merktar inn á kort og hnitsett þannig að upplýsingar um staðsetningu þeirra liggur fyrir. Sem dæmi má nefna að kvíar hafa verið í Skutulsfirði í um tvo áratugi án nokkurra vandkvæða á þessari fjölförnustu siglingaleið um Djúpið. Það þarf alveg einstakar aðstæður að koma upp svo treysta verði á ljós frá vitum. Einn skipstjóri sagði við mig um daginn að á hans sjómannstíð í rúmlega hálfa öld hefði það aldrei gerst að hann gæti ekki notað siglingatækin.

Fyrir nokkrum árum, 2017, var það lagt til innan Vegagerðarinnar að leggja niður nokkra vita og afskrá þá. Þá sagði fram­kvæmda­stjóri sigl­inga­sviðs Vega­gerðar­inn­ar í viðtali við Morgunblaðið þann 27.7.: „Með til­komu leiðsögu­kerfa í gegn­um gervi­tungl og mun betri sjó­korta hef­ur dregið veru­lega úr mik­il­væg­inu og því var talið rétt að fara yfir það hvort rétt væri að leggja niður ein­hverja vita og nýta fjár­muni rík­is­ins bet­ur,“ 

Það er einmitt fyllsta ástæða til þess að gera ekki meira úr þýðingu vita en efni standa til. Það vilja andstæðingar sjókvíaeldis einmitt gera af því að það hentar þeim. Það er kannski kjarni málsins í þessum fjölmiðlastormi sem þyrlað hefur verið upp, að um er að ræða málflutning, einhliða áróður andstæðinga en fréttaflutningurinn hefur fallið dálítið á milli skips og bryggju.

Stóra málið eru hin gríðarlegu efnahagslegu áhrif fyrir land og þjóð nú þegar og á næstu áratugum sem fylgja fiskeldinu. Meðfram áframhaldandi nýtingu orkuauðlinda landsins, einkum vatnsföllunum mun fiskeldið auka tekjur þjóðarinnar árlega um háar fjárhæðir og bæta lífskjör almennings. Þetta tvennt er ekki það eina sem stendur undir framförunum, fjarri því, en þarna eru tækifærin til þess sækja fram svo um munar. Og ekki er verra að fiskeldið muni styrkja fjórðunginn mikið, væntanlega meira en þjóðarbúið almennt.

-k