Einhver skemmtilegasta bók sem ég hef lesið er bókin „Þar sem vegurinn endar“ eftir fyrrum skólabróður minn Hrafn Jökulsson rithöfund. Þar lýsir hann á sérlega skemmtilegan hátt merkilegri sögu Árneshrepps á Ströndum, mannlífi og oft á tíðum erfiðum lífsskilyrðum fólks, en ekki síst órjúfanlegri tengingu þess við magnaða náttúruna. Ófeigsfjörður kemur talsvert við sögu en það er einmitt í þeim firði sem vegurinn endar – lengra verður ekki komist akandi. Í þessum magnaða firði, nánar tiltekið við ósa Hvalár, stendur til að reisa 55 MW virkjun, steinsnar frá Drangaskörðum og friðlandinu á Hornströndum. Um leið eru stærstu ósnortnu víðerni Vestfjarða rofin í tvennt óafturkræft.
Týndist sannleikurinn í vestfirskri þoku?
En það er ekki bara akvegurinn sem endar í Ófeigsfirði heldur virðist sannleikurinn taka þar enda líka,, a.m.k. í meðförum þeirra sem tala heitast fyrir Hvalárvirkjun. Annar af tveimur landeigendum sem selt hafa vatnsréttindi sín fyrir háar fjárhæðir verði af virkjun, talar niður sínar eigin æskustöðvar, og blaðafulltrúi framkvæmdaaðilans Vesturverks, tekur enn dýpra í árinni og segir svæðið óspennandi og ljótt og aðeins aðgengilegt með góðu móti einn mánuð á ári. Sem er beinlínis rangt.
Náttúrufegurð svæðisins er vandmál sumra
En af hverju fara þessir aðilar svo rangt með staðreyndir ? Jú, vegna þess að þeir vita að náttúrfegurð svæðisins, og þá sérstakleg fossarnir og klettum prýdd strandlengjan, geta sett tugmilljarða gróðavon þeirra í uppnám. En það eru fleiri rangfærslur sem Vesturverk og HS Orka hafa haldið á lofti – staðreyndavillur sem því miður hefur reynst erfitt að vinda ofan af og margir Vestfirðingar virðast trúa. Þetta staðfestir nýlegt viðtal í Morgunblaðnu við Ásgeir Margeirsson forstjóra HS Orku undir fyrirsögninni: VesturVerk í meirihlutaeigu Íslendinga. Þarna reyna fyrirtækin að þvo af sér þá staðreynd að útlendingar ráði ríkjum í þeim – og að erlendir aðilar séu að fjárfesta í íslenskum náttúruauðæfum með hagnað en ekki velferð Vestfirðinga að leiðarljósi.
Útlendingar ráða ríkjum í bæði HS Orku og Vesturverki
Á netinu er auðvelt að sjá að HS Orka er í meirihlutaeigu (53,9%) Alterra Power Corp í Kanada, sem síðan er í eigu Innergex í Kanada. Aðrir hluthafar í HS Orku eru tveir fjárfestasjóðir, Jarðvarmi og Örk sem eru í eigu lífeyrissjóða og fjárfesta.. Hlutur Arkar var þar til í júlí á síðasta ári í eigu Alterra Power Corp, sem þá átti 66,6% hlut í HS Orku. Mikilvæg staðreynd í þessu samhengi er að í stjórn HS Orku eru 3 aðilar frá Kanada og 2 Íslendingar. Stjórnarformaður er kanadíski milljónamæringurinn Ross Beaty. Vesturverk, sem vinnur að undirbúningi virkjunar Hvalárvirkjunar, er síðan í 70% eigu HS Orku, en hin 30% í höndum þriggja landeigenda í Ófeigsfirði. Vesturverk er ekki vestfirskt fyrirtæki, heldur skel utan um virkjunaráformin. Þróunarkostnaður er sagður aðaleign þess í ársskýrslu HS Orku. Af ofangreindu er ljóst að það eru erlendir aðilar sem fara með meirihluta í HS Orku og í Vesturverki og fyrirsögn fréttarinnar í Morgunblaðinu því afar villandi..
Bætt dreifikerf rafmagns á Vestfjörðum er málið – ekki 55 MW virkjun
Enn alvarlegri eru fullyrðingar HS Orku og Vesturverks um að með virkjuninni muni afhendingaröryggi rafmagns áVestfjörðum batna stórlega. Allir eru sammála um að afhendingaröryggi rafmagns á Vestfjörðum er ófullnægjandi, ekki síst út í botnlanga kerfisins á Ísafirði og Bolungarvík. Vandamálið liggur þó fyrst og fremst í dreifkerfinu, þ.e. rafmagnslínunum, fremur en að það vanti rafmagn. Enda er það svo að Orkubú Vestfjarða býður raforkunotendum um land allt að kaupa rafmagn þaðan. Töluvert er til af umframorku á Íslandi, t.d. frá Blönduvirkjun og Kárahnjúkum, og væri nær að bæta dreifkerfið á Vestfjörðum til að koma því til notenda. Einnig þarf að leggja af tengigjald sem Vestfirðingar greiða fyrir tengingu við Landsnetið.
Vandamálið liggur í öðru líffærakerfi
Staðreyndin er sú að helstu bilanir á raflínum á Vestfjörðum eru á heiðunum handan Kollafjarðar en ekki á línunni frá Hrútafirði í Kollafjörð, en þangað myndi fyrirhuguð Hvalárvirkjun tengjast inn á Landsnetið. Hringtenging rafmagns á Vestfjörðum, sem kallar á sæstreng um Ísafjarðardjúp með miklum kostnaði fyrir Landsnet, er ekki á teikniborðinu og ákvörðun um slíka framvkæmd ekki fyrirsjáanleg í nánustu framtíð. Þessu má líkja við ef gerð er skurðaðgerð á hjarta til að lagfæra brotna mjöðm. Vissulega”aðgerð” en leysir ekki vandamál sjúklingins. Rafmagnið sem þarf á Vestfjörðum getur því komið hvaðan sem er af landinu og óþarfi að fórna ósnortnum víðernum á Ströndum til að bæta úr í þessum efnum þar.
Rétt greining er forsenda lækningar
Til þess að lækning náist verður greiningin að vera rétt – það veit ég sem læknir. Svo er ekki í þessu tilviki og mikilvægt að Vestfirðingar, og þá sértaklaga íbúar Árneshrepps, átti sig á því. Það er nefnilega enn hægt að vinda ofan af röngum ákvörðunum og um leið leyfa einstakri náttúru Stranda að njóta vafans.
Tómas Guðbjarsson, höfundur er hjartaskurðlæknir og náttúruverndarsinni
