Rannsóknin „Sjálfboðastarf í Brothættum byggðum“ var eitt af fjórum verkefnum sem hlaut styrk árið 2022 úr Byggðarannsóknasjóði. Jónína Einarsdóttir, prófessor í mannfræði framkvæmdi rannsóknina ásamt Guðbjörgu Lindu Rafnsdóttur, prófessor í félagsfræði. Báðar starfa hjá Háskóla Íslands.
Meginmarkmið rannsóknarinnar var að skoða viðhorf íbúa á svæðum sem hafa tekið þátt í verkefninu Brothættar byggðir, til mögulegra áhrifa sjálfboðastarfa á atvinnumál og uppbyggingu svæða. Hvort sjálfboðaliðar, innlendir jafnt sem erlendir, styðji við jaðarbyggðir og taki þátt í verkefnum sem annars hefðu ekki verið framkvæmd eða taki störf frá fólki sem vildi búa þar ef atvinnutækifæri væru fyrir hendi.
Haustið 2022 og vorið 2023 voru tekin viðtöl við um 30 einstaklinga úr fjórum byggðarlögum sem hafa tekið þátt í verkefninu Brothættar byggðir auk þess sem auglýsingar, þar sem óskað var eftir sjálfboðaliðum, voru greindar.
Aðilar vinnumarkaðarins hafa áréttað mikilvægi þess að sjáfboðaliðar gangi ekki í launuð störf. Ekki er ríkjandi samkomulag um hvað telst vera réttmætt sjálfboðastarf. Í ljós kom að það veldur þeim óöryggi sem eru áhugasamir um að fá til sín sjálfboðaliða. Ástæður þess að viðmælendur réðu til sín sjálfboðaliða eru ólíkar. Jafnframt fóru þeir mismunandi leiðir að því. Ein aðferðanna var í gegnum auglýsingar en einnig voru dæmi um að bankað hafi verið upp á eða að fólk miðlaði af reynslu sinni og tengslum í nethópum. Þá hefur hin svokallaða sjálfboðaferðamennska aukist þar sem oftast er um að ræða erlend ungmenni sem koma til landsins og sjá fyrir sér með vinnu gegn fríu fæði og húsnæði. En heimafólk sinnir einnig fjölbreyttri sjálfboðavinnu eins og til dæmis í björgunarsveitum, kvenfélögum og Rauða krossinum, ýmist sér til ánægju eða af skyldurækni, líkt og fram kom í niðurstöðum rannsóknarinnar.
Almennt voru niðurstöður þær að viðmælendur eru sammála um að sjálfboðaliðar ættu ekki að ganga í störf launafólks.
