Fiskeldi er nýleg atvinnugrein hér á landi sem hefur byggst upp á undanförnum áratug. Ef framleiðsla í fiskeldi fer í það magn sem burðarþolsgetu svæða er afmarkað er talið að útflutningsverðmæti fiskeldis geti verið nær 65 milljörðum kr. Fjárfesting upp á tugi milljarða króna liggur í greininni og frekari fjárfesting bíður eftir frekari leyfum til rekstrar. Munar þar mest um útflutning á eldislaxi en útflutningsverðmæti hans jókst um 29% á milli ára og fór vægi hans í 70% útflutningsverðmætis eldisafurða á árinu. Nú er svo komið að útflutningur á eldislaxi skilar næstmestum verðmætum allra fisktegunda sem fluttar eru frá Íslandi. Þessi grein hefur farið hratt vaxandi á undanförnum áratug og má eiga von á að atvinnugreinin skili tuga milljarða króna verðmætum í þjóðarbúið. Svo að allt gangi upp þá þurfa innviðir að vera fyrir hendi sem og viðhald á þeim. Þannig má tryggja vöxt greinarinnar og sem mestan ávinning af henni.
Vaxtarverkir og innviðauppbygging
Á vordögum 2019 voru samþykkt lög um töku gjalds vegna fiskeldis í sjó og fiskeldissjóð. Þar er gert ráð fyrir að þriðjungur tekna af gjaldtöku af fiskeldi renni á komandi árum í fiskeldissjóð sem sveitarfélög geta sótt í til innviðauppbyggingar. Það dugar þó skammt fyrir þeirri innviðauppbyggingu sem sveitarfélög þurfa að ráðast í svo að koma megi til móts við vaxandi þörf vegna aukinna umsvifa fiskeldis. Lítil vissa er hjá sveitarfélögum um hve mikilla tekna er að vænta þar sem sveitarfélögin sækja um hvert fyrir sig í sjóðinn og örðugt er að áætla tekjur fram í tímann.
Sveitarfélögin njóta þess mikla drifkrafts sem fiskeldið hefur í för með sér. Íbúum fjölgar, atvinnutækifæri verða fjölbreyttari og aldurspíramídinn breytist því að hlutfallsleg fjölgun yngra fólks hefur orðið í umræddum sveitarfélögum. Þessu fylgja aukin verkefni og áskoranir til sveitarfélaga svo um munar. Sum samfélög þar sem íbúum hafði fækkað takast nú á við vaxtarverki í umfangsmikilli og kostnaðarsamri innviðauppbyggingu.
Heildargreining af gjaldtöku
Ég tel það fyrirkomulag sem komið var nýlega á með fiskeldissjóði fyrir sveitarfélögin ekki nægilega skilvirk. Horfa þarf til þess að samræma alla gjaldtöku af eldinu og skipta tekjunum bróðurlega á milli ríkis og sveitarfélaga.
Því hef ég lagt fram þingsályktunartillögur sem snýr að því að yfirfara laga- og reglugerðaumhverfi gjaldtökunnar í heild og sérstaklega það sem snýr að sveitarfélögum þar sem sjókvíaeldi er stundað og skýra heimildir sveitarfélaga til gjaldtöku. Tillagan snýr ekki að aukinni gjaldtöku heldur þarf að tryggja að tekjur af slíkri gjaldtöku standi undir nauðsynlegum verkefnum þeirra sveitarfélaga sem standa næst eldinu ásamt því að tryggð sé sjálfbærni þeirra hafna og samfélaga þar sem þessi atvinnustarfsemi er stunduð. Tillagan gengur út á að Alþingi ályktar að fela samgöngu- og sveitarstjórnarráðherra, fjármála- og efnahagsráðherra og sjávarútvegs- og landbúnaðarráðherra að skipa starfshóp til þess að yfirfara laga- og reglugerðaumhverfi sjókvíaeldis með hliðsjón af gjaldtöku af fiskeldi. Tillagan felur einnig í sér endurskoðun á heildargreiningu á gjaldtöku ríkis og sveitarfélaga af fiskeldi og tillögur að lagabreytingu sem skýra heimildir til töku gjalda til að standa undir nauðsynlegri þjónustu ríkis og sveitarfélaga af sjókvíaeldi skuli lokið og skýrsla kynnt Alþingi eigi síðar en í lok árs 2021.
Halla Signý Kristjánsdóttir, alþm.
