Í þjóðfélagi þar sem röð og regla ríkir og félagslegt skipulag er viðurkennt dytti ekki nokkrum ráðherra í hug að sýna heilli starfsstétt viðmót eins og grásleppusjómönnum með fyrirvaralausri stöðvun veiða þann 3. maí s.l.
Til þessa ráðs grípur ráðherra á krísutímum í efnahags- og atvinnulífi þegar verið er að róa lífróður á öllum sviðum í þeirri viðleitni að halda úti vinnu, afla lífsviðurværis og verðmæta fyrir þjóðfélagið. Þetta er gert við þær aðstæður þar sem grásleppuveiðar ganga vel, allt bendir til þess að stofninn sé í góðu horfi og hætta á ofveiði hverfandi.
Vitneskja um stærð stofnsins virðist þó takmörkuð og miðast í raun að miklu leyti við reynslu og þekkingu þeirra sem sótt hafa á miðin vertíð eftir vertíð. Staðhæft er t.d. að Hafrannsóknarstofnun byggi mjög á uppreiknuðum vísitölum sem miðist við stofnmælingu botnfiska. Grásleppusjómenn og samtök þeirra benda á að vinnslu- og verkunaraðferðir hafi breyst og samhliða sé ástæða til að skoða sóknina nú í því ljósi. Lítið mark er tekið á þeirra viðhorfum.
Grásleppuveiðar eru gríðarlega mikilvægur þáttur í atvinnulífi á ákveðnum landsvæðum. Í mörgum tilfellum er um að ræða dreifðu byggðirnar sem hafa átt undir högg að sækja, m.a. vegna samþjöppunar innan sjávarútvegsins. Veiðarnar hafa þar skipt miklu máli enda verð á grásleppuleyfum verið viðráðanlegt fyrir minni útgerðir og nýliða innan smábátaútgerðar. Vanhugsaðar aðgerðir við kvótasetningu á grásleppu sem nefnd hefur verið, gætu því bitnað harðast á þeim sem veikastir eru fyrir.
Verum minnug þess að Ísland er á margan hátt leiðandi í fiskveiðistjórnun. Þar er þó margt ógert og ýmislegt hefur farið úrskeiðis. Stöðugar rannsóknir, hagnýting alþjóðlegrar reynslu og markmiða um sjálfbærni og skilvirkar veiðar fyrir samfélagið eru afar nauðsynlegar. Æ fleiri sérfræðingar og fræðimenn stunda rannsóknir á nýjum leiðum til að stjórna og fiskveiðum. Þar má nefna uppboð á kvóta, svæðisbundinn kvóta og aðlögun veiðiheimilda til byggða í anda sjálfbærrar þróunar.
Margar þessara leiða eru skoðunarinnar virði fyrir þær veiðar sem um er fjallað nú. Grásleppuveiðar eru mjög takmörkuð, árstíðarbundin útgerð sem á sinn litla kima á markaði en fellur e.t.v. ekki vel að kvótakerfi sem sniðið er að umfangsmeiri útgerðum sem starfa árið um kring.
En hvað ætli ráðherra gangi til með sinni gerræðislegu ákvörðun, að draga svona hastarlega í land og skilja fjölda lítilla útgerða eftir í uppnámi? Þetta skyldi þó ekki vera lævísleg leikflétta hans til að knýja fram kvótasetningu á grásleppu og koma þar með til móts við þrönga sérhagsmuni. Ef sú er raunin, þá hræða sporin sannarlega og auðvelt er að spá fyrir um þróunina. Fyrirsjáanleg er aukin samþjöppun, framsalsbrask og ógegnsæir viðskiptahættir, þar verður allt gert eftir handbók íhaldsins. Aðferðin er gamalkunnug, – að deila og drottna, divide et impera.
Það verður fróðlegt að sjá hvernig atvinnuveganefnd Alþingis undir forystu Vinstri grænna mun takast á við verkefnið. Mun flokkurinn í samstarfi við Framsókn stuðla að byggðafestu, jafnræði og gegnsæi? Mun þess verða gætt að aldagömul hefð og reynslu á mikilvægum en viðkvæmum svæðum verði virt eða munu þessir samstarfsflokkar tveir í ríkisstjórn enn lúta í gras fyrir sterkum öflum íhaldsins sem hafa ráðið för til þessa? Eða kannski eru ríkisstjórnarflokkarnir bara sammála.
Guðjón S. Brjánsson
alþingismaður Samfylkingar
