Hagnaður stórútgerðarinnar af Makrílveiðum 2011-2018

Í kjölfar málatilbúnaðar sem óþarfi er að rekja hér kom upp sú staða að nokkrar stórútgerðir töldu fyrrverandi sjávarútvegsráðherra hafa farið á svig við lög og reglur við úthlutun á rétti til að veiða makríl.  Hér er um að ræða útgerðarfyrirtækin Eskju, Gjögur, Huginn, Ísfélag Vestmannaeyja, Loðnuvinnsluna, Skinney-Þinganes og Vinnslustöðina.  Makríll hafði lítið veiðst innan íslensku efnahagslögsögunnar uns hann skaut upp „kollinum“ árið 2006.  Árið 2009 ákváðu íslensk yfirvöld að hámark á leyfilegum makrílafla íslenskra skipa innan og utan efnahagslögunnar árið 2010 skyldi 130.000 tonn.  Aflanum var þá ekki skipt milli skipa.  Í lok mars 2010 setur sjávarútvegsráðherra reglugerð þar sem skip með veiðireynslu halda sínum 130.000 tonnum samtímis sem aflanum er skipt milli þeirra.  Aðrir aðilar fá síðan heimild til að veiða 18.000 tonn.  Þannig héldu skipin með veiðireynslu óbreyttu magni fyrir árið 2010. „Viðbótin“ sem ákvörðuð var gekk öll til annarra.  Veiðireynsluskipin héldu þannig 87% af endanlega úthlutuðum kvóta.   Hefur sú skipan haldist tiltölulega óbreytt síðan, sjá t.d. MS ritgerð Kristins H. Gunnarssonar (https://skemman.is/handle/1946/24599).  Í kjölfar hæstaréttardóms þar sem sett er út á aðferðafræði við setningu reglugerðarinnar í mars 2010 hafa „veiðireynsluútgerðirnar“ sett fram kröfu um bætur vegna þeirra 13% kvótans sem þeim ekki var úthlutað.  Reiknað til verðlags dagsins í dag hljóðar samanlögð krafa félaganna upp á 10,3 milljarða króna.

Virði úthlutaðs makrílkílós eftir útgerðum

Með hliðsjón af upplýsingum sem fram koma í svari sjávarútvegsráðherra til Þorgerðar K Gunnarsdóttur (https://www.althingi.is/altext/150/s/1230.html) er hægt að reikna út hversu verðmætt hvert úthlutað kíló makríls er fyrir hverja útgerð fyrir sig.  Sjá töflu 1.  Það vekur athygli hversu mikill breytileiki er í tölunum bæði eftir árum og milli fyrirtækja.  Það gæti bent til þess að endurskoðunarskrifstofa sú sem vann kröfuna fyrir fyrirtækin hafi ekki endilega beitt sambærilegum aðferðum við að vinna tölur úr bókhaldi fyrirtækjanna.  En það getur líka verið að framlegð Ísfélags Vestmannaeyja og Loðnuvinnslan í þessum veiðum séu að jafnaði 100 til 200% meiri en lökustu og næst lökustu útgerðanna.  Hvor tilgátan er rétt er ekki hægt að sannreyna því sjávarútvegsráðuneytið hefur ekki gert grundvöll kröfugerðarinnar opinbera.

Hagnaður útgerða af 87% sem þau fengu úthlutað gegn „vægu gjaldi“

Tölurnar í svari ráðuneytisins má svo nota til að reikna út hagnað hverrar útgerðar fyrir sig af þeim kvóta sem þau fengu úthlutað gegn vægri greiðslu veiðgjalds.  Þessi hagnaður kemur fram í töflu 2.  Samtals nemur hagnaður þessara útgerða 55,5 milljörðum króna á verðlagi í mars 2020.  Þennan hagnað hafa útgerðirnar hlotið á grundvelli aflaheimilda sem þeim var úthlutað af auðlind sem skilgreind er sem þjóðareign!  Verði gengið að kröfum útgerðanna hefur þessi umframhagnaður aukist í 65,8 milljarða króna.  Sumir hafa nefnt orðið „græðgi“ í sömu andrá.  Ég eftirlæt lesandanum að ákvarða hvort það sé réttmæt nafngift.

Tafla 1:  Verðmæti úthlutaðs makrílkílós eftir útgerðum og eftir árum, verðlag hvers árs.

Tafla 2: Hagnaður hvers útgerðarfyrirtækis fyrir sig af úthlutuðum afla

Þórólfur Matthíasson

Höf­undur er pró­­fessor í hag­fræði við Háskóla Íslands.