Framkvæmdaáætlun um málefni innflytjenda 2016-2019 var samþykkt á Alþingi í maí 2016. Áætlunin byggir á fimm skilgreindum þáttum eða stoðum. Félags- og jafnréttismálaráðherra, sem hann þá hét, svaraði skriflegri fyrirspurn undirritaðs fyrir nær ellefu mánuðum og kvað tveimur þáttum áætlunarinnar lokið, þeim sem lúta að rannsókn á stöðu og líðan flóttafólks og öðrum sem snýr að bættu eftirliti með vinnustöðum. Óljóst er hins vegar með vinnu við þá þrjá mikilvægu þætti sem eftir standa.
Framkvæmdaáætlun marklaus
Það er dapurlegt vitni um afstöðu stjórnvalda hversu ómarkvisst er unnið að framvindu þessa mikilvæga málaflokks, framkvæmdaáætlunar í málefnum innflytjenda. Það virðist augljóst að báðir þeir veigamiklu þættir sem sagðir eru fullmótaðir eru í reynd í uppnámi. Á sama tíma og ráðherra lýsir því yfir að umbótum á högum innflytjenda á vinnumarkaði sé lokið, þá er endurtekið ljóstrað upp um stórfelld svik og undirboð og að illa sé búið að starfsfólki sem komið er til Íslands í góðri trú. Vönduð úttekt í fréttaþættinum Kveik fyrir nokkrum mánuðum er flestum enn í fersku minni.
Í svari ráðherra um það hvernig eyrnamerktu fé til áætlunarinnar hefði farnast kom fram, að samtals hefði á tímabilinu verið gert ráð fyrir 201 milljón króna til verkefnisins. Af þeirri upphæð hefði 36,6 milljónum verið ráðstafað í þau verkefni sem ýmist væri lokið eða unnið að. Með öðrum orðum, mest af fénu sem átti að verja til uppbyggingar og þróunar í innflytjendamálum liggur enn óhreyft, grafið í skúffu félags- og barnamálaráðherra.
Stefna í málefnum innflytjenda
Þessar óviðunandi aðstæður eru hvati að þingsályktunartillögu sem undirritaður hefur nú lagt fram á Alþingi ásamt þingmönnum Samfylkingarinnar. Um er að ræða tillögu sem tekur á öllum þáttum málefna innflytjenda, að Ísland móti sér heildræna stefnu sem eflir fólk af erlendum uppruna til þátttöku í íslensku samfélagi með sérstakri áherslu á félagsleg réttindi, heilbrigðisþjónustu, menntun og atvinnuþátttöku í anda fjölmenningar sem við viljum hlúa að með öllum ráðum.
Öflugur liðsauki
Í ársbyrjun 2017 bjuggu á Íslandi um 36.000 innflytjendur og hafði fjölgað umtalsvert frá fyrra ári og eru nú orðnir ríflega 44.000 talsins. Við munum væntanlega sjá óbreytta þróun áfram. Innflytjendur á Íslandi og fjölskyldur þeirra koma frá öllum heimshornum en fulltrúar frá nær 170 þjóðlöndum eru um þessar mundir með búsetu á Íslandi. Lang flestir innflytjenda eru frá Póllandi eða nærfellt 40% en næst fjölmennastir en mun færri eru Litháar, Filippseyingar og Danir. Þessi öflugi liðsauki starfar við hlið íslenskra kollega á hinum líflega vinnumarkaði okkar, í iðnaði, verslun og þjónustu, á vísinda- og menntasviði og í sérhæfðum hátæknistörfum og þeirra framlag skiptir sköpum. Íslendingar væru í vanda við núverandi aðstæður í hagkerfinu ef við gætum ekki reitt okkur á krafta innflytjenda á flestum sviðum.
Lærum af reynslu annarra
Reynsla og rannsóknir frá öðrum löndum staðfesta að innflytjendur standa ekki jafnfætis innfæddum á mörgum sviðum hvað varðar launakjör, aðbúnað í atvinnulífi og réttindi í félagslegu tilliti. Sýnt hefur verið fram á að svipað er uppi á teningnum hér á Íslandi. Félagsleg undirboð á vinnumarkaði er eitt dæmi um það, en þau eru því miður fleiri. Víða erlendis hafa stjórnvöld náð árangri en betur þarf að gera. Íslendingar hafa styttri og minni reynslu af innflytjendum en flestar þjóðir í kringum okkur. Það er því mikilvægt að við drögum strax lærdóm af reynslu þeirra, tileinkum okkur það besta úr samfélagskerfunum og sköpum að þessu leyti fyrirmyndar þjóðfélag sem tekur vel á móti innflytjendum. Hér eigum við að hafa kerfi og stefnu sem gerir innflytjendum kleift að laga sig á markvissan hátt að samfélaginu og samfélagið sömuleiðis að þeirra siðum og háttum þannig að þeir njóti jafnréttis. Það getum við, en það krefst forystu stjórnvalda.
Íslendingar jákvæðastir
Samkvæmt nýjustu útgáfu viðhorfskönnunarinnar European Social Survey, þá eru Íslendingar jákvæðastir Evrópubúa í garð innflytjenda og fjölmenningar og það eru vissulega góðar fréttir. Landinn er enda sjálfur býsna veraldarvanur, hefur í rás tímanna flust talsvert á milli landa og ætti að hafa ríkan skilning á högum fólks sem býr við framandi aðstæður. Skemmst er að minnast þeirra þúsunda Íslendinga sem fluttust erlendis í efnahagshruninu fyrir áratug. Þá er hægt að nefna að um 14.000 Íslendingar fluttust til Vesturheims á ofanverðri 19. öld í leit að betra lífi, sköpuðu þar ný samfélög með sterka íslenska tengingu og rætur.
Verkefni okkar allra
Að búa vel að innflytjendum er samfélagslegt verkefni. Það kallar á skilning og frumkvæði af hálfu ríkis og sveitarfélaga. Það sem þó er ekki minnst um vert er afstaða og þátttaka almennings og þar hefur hver og einn hlutverk. Stjórnvöld þurfa að vinna með markvissum hætti og tala fyrir jákvæðum viðhorfum. Það dugar skammt að gera framkvæmdaáætlun til örfárra ára sem enginn gaumur er síðan gefin. Til þess að vel fari þurfa yfirvöld og samfélagið allt að hafa skilmerkilega stefnu, samfélagssáttmála um leiðirnar eins og nágrannaþjóðir okkar hafa gert. Því hefur Samfylkingin nú lagt fram framangreinda þingsályktunartillögu og væntir þess að ríkisstjórnin taki á sig rögg og samþykki þegar á yfirstandandi þingi.
Guðjón S. Brjánsson
alþingismaður
Samfylkingar
