Við erum mörg í þessari göngu því til viðbótar við okkur hér á Íslandi eru alls eru skráðir 850 viðburðir í 95 löndum. Hundruðir milljóna manna um allan heim eru núna í dag að ganga fyrir loftslagið. Yfirskrift göngunnar er að við verðum að grípa til aðgerða strax.
Orð prestsins Martin Niemöller eiga við ástandið í dag en hann endaði sem sérstakur fangi Hitlers í Sachenhausen, og er helst minnst fyrir þessi meitluðu orð:
„Fyrst komu þeir að ná í kommúnistana. En ég var ekki kommúnisti, svo ég sagði ekkert.
Svo komu þeir að sækja verkalýðsleiðtogana, en ég var ekki verkalýðsleiðtogi og gerði því ekkert.
Svo sóttu þeir gyðingana, en ég var ekki gyðingur og lét það afskiptalaust.
Og þegar þeir sóttu mig, þá var enginn eftir sem gat talað máli mínu.“
Við erum síðasta kynslóðin sem getur gripið til aðgerða, það getur enginn komið á eftir okkur. Við höfum nokkur ár og gleymum því ekki að þolmarkadagur auðlinda jarðarinnar var í ár 1. ágúst þ.e. auðlindir jarðarinnar eru ekki sjálfbærar eftir 1. ágúst.
En sem betur fer er verkefnið ekki flókið en við verðum að vinna saman. Við verðum öll að bera ábyrgð á okkar kolefnisspori og til að ná stórum skrefunum þá verða stjórnvöld að huga að kerfinu sem unnið er eftir. Það er hægt að ná miklum árangri hratt ef við hugsum dæmið.
En hvað nákvæmlega eigum við að gera?
- Við verðum að gera það ósýnilega sýnilegt. Við verðum að gera kolefnissporið sýnilegt og verðleggja það mjög svo takmarkaða rými sem eftir er í lofthjúpnum.
Dæmi um það er að merkja alla vörur á einfaldan hátt svo neytendur geti valið þær vörur sem eru sjálfbærastar og ábyrgastar. Gerum neytendum valið auðveldara og að verðið á vörunum sýni hvað ábyrgast er að velja. Vistvænasti kosturinn á að njóta þess.
Þannig gætu neytendur séð kolefnissporið af vörum sem búið er að flytja yfir allan hnöttinn og borið saman við vöru sem er framleidd innanlands. Því minna kolefnisspor því ódýrara.
Í Hollandi er hægt að sjá þegar þú kaupir lestarmiða hversu mikið þú sparar í staðinn fyrir að keyra eða fljúga.
Við eigum að velja íslenskt og styðja við innlenda vistvæna framleiðslu með lítið kolefnisspor. Við eigum frekar að kaupa tómata frá Friðheimum en frá Frakklandi og gúrkur frá Gufuhlíð frekar en Grikklandi.
- Við verðum að setja inn hvata og gera það létt að velja rétt
Það er ástæða fyrir því að Norðmenn hafa hæsta hlutfall af rafbílum; Þeir gera vel við þá sem velja að kaupa rafbíla. Frítt í ferjur, jarðgöng, bílastæði o.fl.
Annað dæmi um góðan hvata er Samgöngusamningar sem vinnustaðir hérlendis gera við þá starfsmenn sína sem koma hjólandi í vinnuna eða með almenningssamgöngum. Það er sprenging í þessu og dæmi um góða breytingu sem hefur mikil áhrif.
Víða erlendis er lægri virðisauki fyrir viðgerðir á hlutum. Þannig er það gert hagkvæmar að laga hlutina frekar en að kaupa nýtt.
Við verðum einnig að styðja við bakið á frumkvæði sem miðar að því vinna að loftsagsmálum. Dæmi um það er Viðgerðakaffið á Akureyri og Tólatekið sem er í vinnslu og þá kaupir þú ekki verkfæri heldur færð þau lánuð eins og í bókasafninu. Annað dæmi sem við verðum að styðja við er kolefnisjöfnun sauðfjárbænda og kúabænda og ívilnanir á vistvæna ferðaþjónustu.
- Draga úr sóun á öllum sviðum og að það kosti að kasta
Ef marka má könnun Landverndar henda Reykvíkingar 5.800 tonnum af mat og drykk árlega. Hver einstaklingur hendir um 48 kg á ári sem gerir um 150 þúsund krónur fyrir fjögurra manna fjölskyldu. Þetta samsvarar a.m.k. 4.5 milljörðum króna.
Í Frakklandi eru komin lög sem banna stórmörkuðum að henda mat sem ekki er útrunninn. Þeir verða að selja hann t.d. í dýrafóður eða gera ódýrari eða gefa.
Það er talið að 30% af heilum mat sé hent. Sem þýðir að þriðja hvert lamb sem við kaupum endar í ruslinu, þriðji hver tómatur, kartafla, epli o.s.frv. Við verðum að endurskoða neysluna og neysluhagkerfið sem við búið við. Við höfum ekki efni á svona vitleysu.
- Stjórnvöld verða að setja skýr stefnumótandi mörk
Við þurfum ekki að finna upp hjólið og getum leitað í reynslu annarra þjóða. Frakkar hafa tilkynnt að þeir ætli að banna sölu á nýjum bílum sem aka á jarðefnaeldsneyti árið 2025, sem og Hollendingar. Við gætum gert það sama.
Öllum borgum í Svíþjóðar er leyft til að banna bíla sem brenna jarðefnaeldsneyti frá og með 2020. Eingöngu bifreiðar sem aka á vistvænni orku verða leyfðar á ákveðnum svæðum í Stokkhólmi.
Portúgal ákvað að leggja áherslu á að styðja við græn störf og nú er Portúgal meðal þeirra landa sem horft er til á því sviði.
Við gætum sett eftirfarandi línur strax:
- Að banna brennslu á svartolíu strax innan lögsögunnar
- Öll skip skuli komin á vistvænt eldsneyti innan 10 ára
- Gefið út yfirlýsingu um að aldrei, aldrei verði farið í að nýta þá olíu sem hugsanlega er að finna í íslenskri lögsögu.
- Banna sölu á nýjum bifreiðum sem brenna jarðefnaeldsneyti árið 2025 líkt og Frakkar og Hollendingar hafa gert.
- Draga úr kjötneyslu og fylgja þeirri þróun sem er að verða í heiminum þar sem fleiri og fleiri velja eingöngu matvæli úr jurtaríkinu. Víða erlendis er kjötlaus mánudagur. Framleiðsla á kjöti er með mikið kolefnisspor.
- Rækta skóga og ná gróðurþekju á illa farið land til að binda CO2
Við þurfum að fá bændur meira inn í loftslagsbaráttuna til að rækta landið og ná gróðurþekju á illa förnu landi. Rækta skóg og endurheimta votlendið. Miklir möguleikar eru á Íslandi til að ná miklum árangri með lítilli fyrirhöfn.
- Endurheimta votlendið
Tveir þriðju af þekktri losun gróðurhúsalofttegunda kemur úr röskuðu eða framræstu votlendi. Einfaldasta, ódýrasta og stórvirkasta aðgerðin sem við Íslendingar getum farið í er að endurheimta votlendið og stöðva þá gríðarlega miklu losun sem þar er. Um leið og vatnið er komið aftur á mýrina og súrefnið farið þá stöðvast rotnunin á jurtaleifunum.
Landeigendur sem eiga framræst land verða að upplifa ábyrgð sína þar. Almenningur og fyrirtæki geta lagt sitt af mörkum í gegnum Votlendissjóðinn sem styður við bakið á þeim landeigendum sem vilja taka á sínum málum. Það er margt spennandi að gerast:
- Í Fjarðabyggð er unnið að endurheimt votlendis en Fjarðabyggð var fyrsta sveitarfélagið til að taka skrefið.
- Verktakafyrirtækið Suðurverk gengur fram fyrir skjöldu og mun á eigin kostnað loka skurðum og endurheimta votlendi í Arnarfirði og stöðva þannig rúmlega þúsund tonn af CO2.
- IKEA, Faxaflóahafnir, Johan Rönning og Fosshótel hafa gengið fram fyrir skjöldu og sett stórar upphæðir í endurheimt votlendis.
- Bergþóra og Sigurbjörn á Kiðafelli í Kjós gáfu sjálfum sér í afmælisgjöf að endurheimta allt ónýtt framræst votlendi á eigin jörð. Það byrjar strax í næstu viku.
- Hjónin Þorfinnur og Jófríður á Hofi í Norðfirði og nágranni þeirra Marvin á Svarthömrum munu endurheimta allt framræst votlendi á sínum jörðum strax í haust til að sýna ábyrgð. Með þessu búa þau til paradís fyrir votlendisfugla sem á eftir að laða að fuglaáhugafólk og stöðva í leiðinni árlega losun á yfir 500 tonnum af koltvísýringi.
- Í vinnslu er mögulegt samstarf Votlendissjóðsins, sveitarfélaga og landeigenda á Snæfellsnesi til að fara skipulega í að endurheimta ónýtt framræst og raskað votlendi þar. Verkefnið er ekki í höfn en þar er hægt að ná gríðarlegum árangri.
Við þurfum öll að vera fyrirmyndir. Öll berum við ábyrgð. Enginn getur allt en allir geta eitthvað. Ef allir Íslendingar myndu byrja í dag að draga úr losun um 1% væri það stór árangur. Brettum upp ermar og girðum í brók.
Eyþór Eðvarðsson stjórnarformaður Votlendissjóðsins
Mynd: Ingrid Kuhlman.
