Fyrirhuguð virkjun í Hvalá í Árneshreppni á Ströndum hefur verið í nýtingarflokki Rammaáætlunar um langt skeið. Vatnsréttarsamningar voru gerðir við landeigendur árið 2007 og hefur virkjunarfyrirkomulag Hvalárvirkjunar nánast haldist óbreytt síðan. Allar þær breytingar sem gerðar hafa verið á fyrirkomulagi virkjunarinnar síðan samningar tókust hafa einungis verið gerðar til að minnka umhverfisáhrif virkjunarinnar.
Orkan hefur ekki verið seld til stóriðju í Helguvík
Framkvæmdar- og rekstraraðili fyrirhugaðrar virkjunar í Hvalá er vestfirska fyrirtækið VesturVerk. VesturVerk hefur enga samninga gert um sölu á orkunni úr Hvalárvirkjun enda langt þar til að virkjunin verður gangsett. HS Orka sem er stærsti hluthafi VesturVerks, hefur heldur ekki gert neina samninga um sölu á orkunni enda er það ekki HS Orku að selja orku frá Hvalárvirkjun.
HS Orka hefur tvo virka samninga á sölu á raforku til stóriðju, samning við Norðurál á Grundartanga sem gerður var árið 2006 og gildir til ársins 2026. Einnig er í gildi samningur milli HS Orku og Landsvirkjunar um sölu á orku til stóriðju 12MW og gildir hann til haustsins 2019. HS Orka uppfyllir þessa samninga með þeim orkuverum sem til staðar eru í dag.
Þess utan eru engir samningar um orkusölu til fyrirtækja í Helguvík í gildi, hvorki hjá VesturVerk né HS Orku. Áður hafði verið undirritað samkomulag um að HS Orka myndi sjá Thorsil fyrir hluta af þeirri orku sem fyrirtækið þyrfti vegna rekstur kísilvers í Helguvík sem átti að hefja rekstur árið 2019. Sá samningur er ekki lengur í gildi.
Það er einnig ljóst á þeim tímamörkum sem eru á verkefninu á Ófeigsfjarðarheiði að raforka sem framleidd verður þar kemur mun seinna inn á kerfið en Thorsil þyrfti á að halda. Samningur sem var í gildi við Thorsil gerði því aldrei ráð fyrir því að orka frá Hvalárvirkjun kæmi inn í hann.
Ekki er fyrirséð hvert raforka frá Hvalárvirkjun verður seld. Þó er ljóst er að virkjunin eykur umtalsvert möguleika á að byggja upp atvinnustarfsemi á Vestfjörðum. Á dæmigerðum sumardegi eru flutt inn frá megin flutningskerfi landsins 15-20MW og á köldum vetrardegi geta þetta orðið allt að 40MW. Í dag eru flutt inn allt að 160GWh/ári til Vestfjarða frá megin flutningskerfi landsins og er það sem svarar til helmings af framleiðslugetu Hvalárvirkjunar. Það má gera ráð fyrir að með áformum í laxeldi og uppbyggingu atvinnuvega tengdu laxeldi auk núverandi innflutning á orku fari öll orka Hvalárvirkjunar til Vestfjarða.
400 – 500 milljóna kostnaður árlega vegna núverandi kerfis
Raforkuöryggi á Vestfjörðum er það minnsta á öllu landinu. Vestfirðir eru í dag tengdir með einni línu frá Hrútatungu að Mjólkárvirkjun um 162 km leið en Mjólkárvirkjun annar aðeins um 35-40% af raforkuþörf Vestfirðinga. Þessi langa tenging kemur niður á raforkuöryggi Vestfirðinga þar sem bilanir á henni eru tíðar á vetrum.
Samkvæmt ársskýrslu Orkubús Vestfjarða voru sem dæmi 225 truflanir á raforkukerfi Vestfjarða á síðasta ári, þar af 150 fyrivaralausar truflanir, og árið 2015 voru truflanirnar 205 , þar af sjö truflanir sem stóðu lengur yfir en 72 klukkustundir og teljast því umfangsmiklar. Samfélagslegur kostnaður vegna ótryggrar orkuafhendingar á Vestfjörðum er metinn í dag á 400-500 milljónir króna á ári.
Með virkjuninni mun framboð á hreinni endurnýjanlegri orku aukast en í dag er olíunotkun á Vestfjörðum mikil vegna ónógrar framleiðslu og flutningsgetu raforku á Vestfjörðum. Olía er notuð til raforkuframleiðslu og hitunar fjarvarmaveitna, þegar raforkuafhending bregst.
Þegar allt díselafl til raforkuframleiðslu er í gangi á Vestfjörðum eru brenndar um 600 tunnur af díselolíu eða rúm 120 tonn á sólarhring, með tilheyrandi ónauðsynlegri mengun. Árið 2015 voru brennd á fimmta hundrað tonn af olíu bara til hitunnar íbúðarhúsnæðis á Vestfjörðum.
Boðuð hækkun skatta á olíu er hækkun skatta á Vestfirðinga, hvers vegna? Hækkunin þýðir kostnaðarauka vegna keyrslu varaafls og katla til hiturnar íbúðarhúsnæðis um tæpar 4 milljónir á sólarhring við fulla notkun. Olíu hækkunina sem er ekkert annað en búsetuskattur tilkomin vegna skorts á innviðum. Þann reikning munt þú greiða Vestfirðingur góður sem orkunotandi, á sama tíma og það er verið að vinna á móti nýtingu náttúruauðlinda Vestfjarða.
Bætt raforkukerfi eykur tækifæri til atvinnuuppbyggingar
Með tilkomu Hvalárvirkjunar verður stórt skref stigið í hringtengingu raforkukerfisins á Vestfjörðum.
Virkjunin mun hafa mikil áhrif á tækifæri til uppbyggingar atvinnulífs þar sem nægjanlegt raforkuframboð verður innan fjórðungsins, en í dag er takmörkuð framleiðsla og takmörkuð flutningsgeta þröskuldur fyrir atvinnuþróun á Vestfjörðum. Vestfirðingar standa þá jafnfætis öðrum landsvæðum þegar kemur að því að laða fyrirtæki þangað til atvinnuuppbyggingar innan fjórðungsins. Þá mun aukið raforkuöryggi treysta samkeppnisgrundvöll starfandi fyrirtækja á svæðinu sem verða síður fyrir raforkuskerðingum og neikvæðum rekstraráhrifum vegna raforkutruflana og bilana. Orkan frá Hvalárvirkjun er meðal annars hugsuð fyrir almennan markað og mun m.a. nýtast á Vestfjörðum til að mæta fyrirsjáanlegri aukinni raforkunotkun og skapar grundvöll fyrir uppbyggingu atvinnulífs á Vestfjörðum. Orkan getur einnig nýst annars staðar á landinu, með tengingunni við meginflutningskerfið.
Aukið raforkuöryggi með hringtengingu
Hvalárvirkjun verður tengd með jarðstreng yfir Ófeigsfjarðarheiði að nýjum afhendingarstað í Ísafjarðardjúpi. Frá nýjum afhendingarstað í Ísafjarðardjúpi verður lögð lína eða strengur að Mjólkárlínu 1 í Kollafirði sem telst til meginflutningskerfisins í dag. Tengingin í Kollafirði er einungis 40 km frá Mjólkárvirkjun. Línan eða strengurinn mun liggja frá tengivirki í Ísafjarðardjúpi með ríkjandi vindátt að vetri til og verður því fyrir mun minni veðurfarslegum áhrifum í rekstri en línan úr Hrútatungu í Kollafjörð.
Hvalárvirkjun mun því þegar auka raforkuöryggi til muna þar sem hún mun geta mætt orkuþörf Vestfjarða þegar bilanir verða austan Kollafjarðar (á 120 km línu). Þegar hringtengingu Vestfjarða lýkur með línum frá nýjum afhendingarstað í Ísafjarðardjúpi verður hægt að flytja orku frá virkjuninni í báðar áttir, þ.e. um Kollafjörð eða út Ísafjarðardjúp.
Þær virkjanir sem rætt hefur verið um mynda fjárhagslegan grundvöll fyrir nýjum tengipunkti Landsnets, við eða innan við Nauteyri á Langadalsströnd. Tekjur af raforkuflutningi munu greiða niður þann kostnað sem hlýst af framkvæmdinni. Það mun ekki koma fjárveiting frá ríkissjóði vegna tengingar Hvalárvirkjunar. Hvalárvirkjun ásamt frekari virkjanaframkvæmdum á svæðinu skapa þá grundvöll til að klára hringtengingu á Vestfjörðum.
Bættir innviðir
Á íbúaþingi sem haldið var í Árneshreppi kom fram skýr vilji íbúa að Hvalárvirkjun yrði reist. Íbúar óttast að ef ekkert verði gert muni byggð þar leggjast af. Með Hvalárvirkjun verður ráðist í innviðauppbyggingu á Vestfjörðum en ekki síst í Árneshreppi.
Í Norðurfirði liggur nú þriggja fasa dreifikerfi í jörð sem nýtist ekki sem slíkt þar sem ekki liggur þriggja fasa rafmagn inn á það kerfi. Árneshreppur verður tengdur með þriggja fasa rafmagni ásamt ljósleiðara frá Hvalárvirkjun. Það mun hafa ýmsa kosti í för með sér, m.a. að ekki þarf lengur að keyra ljósavél í Norðurfirði til ísframleiðslu – til að ísa ferskan fisk, bændur hafa aðgang að nýjum þriggja fasa verkfærum til landbúnaðar og samfélagið þar situr þá við sama borð og önnur bæjarfélög með þriggja fasa rafmagn.
Samgöngumál er eitt brýnasta mál íbúa í Árneshreppi. Vesturverk hyggst endurbæta núverandi veg frá Norðurfirði að Hvalárósi. Fyrir liggja drög að samkomulagi við Vegagerðina þar um. Vegur mun verða lagður samhliða jarðstreng milli Ófeigsfjarðar og Ísafjarðardjúps um Ófeigsfjarðarheiði. Með veginum verða miklar samgöngubætur við Árneshrepp sem eru til þess fallnar að hafa jákvæð áhrif á ferðamennsku í hreppnum og samgöngur við Vestfirði.
Vestfirðir hafa átt undir högg að sækja í atvinnu- og nýsköpunarmálum undanfarna áratugi. Bætt raforkuöryggi og betri innviði eru tveir af lykilþáttum í uppbyggingu svæðisins til að geta keppt á jafnréttisgrundvelli við aðra landshluta. Hvalárvirkjun spilar stórt hlutverk í þeirri uppbyggingu. En vissulega þarf að stíga varlega til jarðar og gæta þess að vel sé gengið um náttúruna og auðlindirnar sem þar felast. VesturVerk hefur af fremsta megni reynst að draga úr umhverfisáhrifum sem virkjunin í Hvalá fylgir og mun gæta þess áfram um ókomna tíð – Vestfjörðum til heilla.
Gunnar G. Magnússon
Framkvæmdarstjóri VesturVerks ehf.
