Ég var svo heppin að fá tækifæri til að heimsækja nokkra skóla í Vínarborg í janúar og spyrja skólafólk spjörunum úr um skólakerfið. Við getum margt lært af þeim og þeir gætu auðvitað lært ýmislegt af okkur. Sérstaka athygli vakti það sem er frábrugðið því sem algengast er á Íslandi og langar mig að deila með ykkur nokkrum atriðum. Skólakerfið í Austurríki er talsvert frábrugðið okkar. Þeir skólar sem ég skoðaði og aflaði upplýsinga um eru allir í Vín, kerfið þar er að miklu leyti samræmt en mér láðist að spyrja hvort þetta væri eins um allt landið. Í Vín búa um 1,8 milljón manna þannig að þrátt fyrir að ekki séu mörg börn í hverri fjölskyldu eru þar margir skólar. Þar er skólaskylda og foreldrar eru ábyrgir fyrir því að öll börn stundi skóla rétt eins og hér. Börn byrja í skóla á því ári sem þau eru sex ára 1.ágúst. Þá fara þau í primary school sem tekur fjögur ár ef framvinda er ,,eðlileg”. Svo tekur við secondary school sem einnig tekur fjögur ár hjá flestum nemendum og að því loknu er skyldunámi lokið. Eftir skyldunám er hægt að velja um bóknám eða verk – og listnám.
Primary school
Skólar sem tilheyra þessu skólastigi eru yfirleitt fremur litlir eða með um 150-300 nemendur. Nemendur fara ekki í neinn sérstakan skóla eftir búsetu heldur geta foreldrar sótt um þá skóla sem þeir kjósa helst, skólastjórar geta hafnað börnum með ýmsum rökum. Ekki er heimilt að vera með fleiri en 20 börn í bekk og af þeim mega aðeins fjögur vera með einhvers konar sérþarfir. Foreldrum barna með sérþarfir er því sá vandi á höndum að ef þeir vilja að barnið sé í almennum skóla þurfa þeir að finna bekk þar sem þetta skilyrði er uppfyllt. Margir sérskólar eru í borginni sem taka við nemendum með alvarlegri frávik. Á þessu skólastigi er góður stuðningur við nemendur. Alltaf eru tveir umsjónarkennarar í hverjum bekk sem deila með sér ábyrgð og kenna nánast allar greinar. Kennararnir skipta yfirleitt sjálfir með sér verkum og algengt er að annar kennarinn sjái um innlögn á námsefni en hinn um að kenna nemendum að haga sér í skólanum. Mikil áhersla er á að sýna nemendum umhyggju og kenna þeim tillitssemi við aðra nemendur. Ef nemendur með sérþarfir eru í bekkjunum kemur til auka stuðningur vegna þeirra. Margir þroskaþjálfar og sérkennarar starfa á þessu skólastigi. Ef námið gengur ekki sem skyldi er hægt að fá aðstoð sérfræðinga sem meta vanda barnsins og leggja til leiðir. Skóladagurinn er yfirleitt frá 8:00- 13/14:00 og að honum loknum er boðið upp á gæslu. Í gæslunni er einnig hægt að fá aðstoð við heimanám. Hægt er að velja skóla með margskonar ólíkar áherslur, Waldorfskóla, Montessoriskóla, fjölmenningarskóla og fleira.
Eftir að primary school lýkur tekur við secondary school, þar er almennt gert ráð fyrir að börn ljúki námi á fjórum árum. Andi og skólabragur eru mjög ólík á þessum tveimur stigum.
Secondary school
Þegar barn kemur í secondary school er gert ráð fyrir að það hafi tileinkað sér hegðun, viðhorf og vinnubrögð sem eru líkleg til að vera hjálpleg við að ná árangri í námi. Fjöldi í bekk má ekki fara yfir 25 nemendur. Foreldrar þurfa að sækja um skólavist fyrir börn sín og mæta í viðtal til skólastjóra þar sem metið er hvort barnið sé líklegt til að geta staðið undir þeim kröfum um nám og hegðun sem gerðar eru í viðkomandi skóla. Ef það er ekki talið líklegt verður foreldrið að sækja um annarsstaðar. Gert er ráð fyrir því að greiningar á námsvanda hafi farið fram á yngra stigi, ef upp kemur grunur um námsvanda geta skólarnir ekki sótt um stuðning í kerfinu til að skoða það nánar eða bregðast við með einhverjum hætti, vísa þarf foreldrum á einkarekin úrræði til þess. Austurríkismenn, eins og fleiri, hafa áhyggjur af lakri stöðu í PISA. Til að bregðast við því var ákveðið að hafa tvo kennara inni í kennslustundum í þýsku, stærðfræði og ensku á þessu skólastigi. Annar kennarinn sinnir þá nemendum sem þurfa meiri aðstoð en hinn bekknum. Þetta fyrirkomulag hefur nú verið við lýði í tvö ár þar sem tekist hefur að manna þessar stöður, en skortur er á kennurum í Vín. Á þessu skólastigi er mikil áhersla á bóklega kennslu og námskröfur eru skýrar. Kennarar kenna yfirleitt aðeins sína sérgrein og list – og verkgreinar eins og við þekkjum þær eru ekki partur af daglegu námsumhverfi nemenda, þeir fara þó í mynd- og handmennt en verkefnin eru afmörkuð og geta varla talist fjölbreytt. Elstu nemendurnir fá kennslu í heimilisfræði tvo tíma á viku. Sundkennsla er ekki almenn og íþróttir eru með allt öðru sniði en við þekkjum. Tölvunotkun er ekki almenn og spjaldtölvuvæðing rétt að fara af stað í nokkrum skólum. Lögð er áhersla á að nemendur skili fallegum skriflegum verkefnum og geti svarað spurningum kennara greiðlega. Hegðunarvandamál eru sjaldgæf, enda viðurlög ströng og inntökukröfur í skólana skýrar. Sumir skólar eru eftirsóttir og þá eru gerðar meiri kröfur um hegðun og námsárangur hjá nemendum á yngsta stigi áður en þeir eru teknir inn í skólann. Ef upp koma hegðunarvandamál sem ekki lagast með einföldum aðgerðum eins og samtali við skólastjóra og einum fundi með foreldrum er nemendum vísað úr skóla. Fyrst í nokkra daga en ef nemandinn sér ekki að sér er honum vikið úr skólanum fyrir fullt og allt. Það er þá á ábyrgð foreldra að finna skóla sem vill taka við barninu með þá ferliskrá að því hafi verið vísað úr skóla vegna hegðunarvanda. Andmælaréttur foreldra er ekki þekktur.
Vínarborg býður öllum nemendum í secondary school upp á sérstaka aðstoð í þýsku, stærðfræði og ensku. Aðstoðin fer fram eftir að skóla lýkur síðdegis á mánudögum og föstudögum klukkutíma í senn. Foreldrar sækja um þessa aðstoð og skrá nemendur í samráði við skólastjóra viðkomandi skóla, þetta er þeim að kostnaðarlausu.
Námsviðmið og námsefni
Skilgreind hafa verið námsviðmið fyrir alla bekki. Ef nemendur ná ekki þessum viðmiðum er haldinn fundur um málefni hvers og eins. Boðið er upp á sumarskóla fyrir þá sem vantar lítið upp á og þeir geta svo þreytt próf aftur að hausti. Ef það gengur ekki er aftur haldinn fundur og metið hvort rétt sé að hleypa nemanda í næsta bekk. Það er ekki alltaf niðurstaðan og þá þurfa nemendur að endurtaka bekkinn. Ef nemandi er einu sinni undir námsviðmiðum í tveimur greinum sem ekki teljast til kjarnagreina er haldinn fundur með öllum kennurum viðkomandi og foreldrum og gerð áætlun um hvernig má bæta árangur og stöðu nemandans. Ef nemandinn er aftur undir viðmiðum í sömu greinum að ári loknu þarf hann að endurtaka bekkinn. Ef nemandi er undir námsviðmiðum í tveimur kjarnagreinanna þarf hann undantekningarlaust að endurtaka bekk. Ekki eru takmörk á því hve oft nemandi má endurtaka bekk en yfirleitt gerist það ekki oftar en einu sinni en elsti nemandinn sem ég sá á þessu stigi var þó 20 ára.
Námsefni er foreldrum að kostnaðarlausu en þær reglur gilda í Vín að hver kennari má aðeins velja eina bók fyrir hvern bekk og allir nemendur í bekknum eru með þá bók. Það er því ekki um að ræða mæta nemendum þar sem þeir eru staddir enda kerfið allt byggt upp miðað við að nemendur séu á svipuðum stað námslega. Foreldrar sjá alfarið um að kaupa það sem við köllum stílabækur og önnur smáverkfæri sem nemendur þurfa að nota í skólanum.
Móttaka nemenda sem ekki tala þýsku
Skólar geta ráðið hvort þeir taka við nemendum sem ekki tala þýsku en flestir þeirra kjósa að gera það og þrýstingur er frá skólayfirvöldum um það. Stuðningur við þýskunám er mjög öflugur. Fyrsta árið fá nemendur allt að 11 stundum á viku í aukaþýsku með litlum hópi nemenda. Þeir eru einnig undanþegnir námsviðmiðum fyrsta árið. Á öðru ári er dregið úr stuðningi ef hægt er en allir þessir aukatímar eru þó enn í boði fyrir þá sem þurfa. Ef nemandi hefur ekki náð þeim tökum á þýsku að hann sé talinn fær um að taka próf er hægt að sækja um undanþágu frá viðmiðum á öðru ári en ekki oftar. Ef nemandi hefur ekki tileinkað sér þýsku með þessum stuðningi að því marki að hann geti tileinkað sér námsefni viðkomandi bekkjar að þremur árum liðnum þarf hann einfaldlega að endurtaka bekk eins og aðrir nemendur.
Eftir skyldunám
Flestir nemendur fara í bóknám eftir að skyldunámi lýkur. Þá taka við menntaskólar með ólíkar áherslur og svo hefðbundið háskólanám eins og við þekkjum. Einnig eru sérstakir menntaskólar sem leggja áherslu á listir og sköpun en útskrift úr þeim gefur ekki rétt til hefðbundins háskólanáms. Verknám er hugsað með fjölbreyttari hætti en við þekkjum og ríkið er með sérstakt verkefni sem miðar að því að efla fjölbreytta verkþekkingu og vinna gegn atvinnuleysi ungs fólks. Algengast er að nemendur stundi verknám eftir tveimur meginleiðum. Sú vinsælli er að vera í starfsnámi í fyrirtæki fjóra daga í viku og einn dag í skóla í tvö til fjögur ár og taka svo próf að því loknu. Ef nemandinn nær prófinu telst hann fullgildur fagmaður á sviðinu. Lengd samningsins fer eftir um hverskonar starf er að ræða og hvernig nemandanum gengur að tileinka sér nauðsynlega færniþætti. Verknám af þessu tagi er mun fjölbreyttara en við eigum að venjast, auk þess sem við þekkjum sem hefðbundið verknám er til dæmis er hægt að verða sérhæfður verslunarmaður, sporvagnastarfsmaður og fleira í þeim dúr. Nemendur sem útskrifast af þessari námsleið eiga yfirleitt greiða leið í sérhæfð störf. Einnig er hægt að fara í sérstaka verknámskóla og ljúka námi þar á þremur árum. Þriðja leiðin er hugsuð fyrir nemendur sem ekki hafa fundið hvert þeir vilja stefna í lífi sínu, þetta er aðeins í boði fyrir um 100 nemendur í borginni á ári hverju. Þá geta nemendur fengið samninga við þrjú til sex fyrirtæki, þeir eru þá á hverjum stað frá einum mánuði til þriggja, í eitt ár og vinna og kynnast starfseminni fjóra daga vikunnar, fimmta daginn eru þeir í skólanum. Þessi leið er launuð af ríkinu, nemendur fá vasapeninga, 80 evrur á viku, en aðeins ef þeir mæta alla fimm dagana og engar afsakanir fyrir forföllum eru teknar gildar. Ef sérstaklega vel gengur hjá þeim í einhverju fyrirtækjanna og báðir aðilar eru ánægðir er hægt að breyta yfir í formlegan námssamning eins og lýst var hér að ofan.
Skólinn og samfélagið
Ég horfði í kringum mig í skólunum sem ég heimsótti og spurði mig ,,hvar eru óþekktarangarnir”. Nemendur voru yfirleitt mjög tillitssamir hver við annan og kurteisir við kennara og starfsfólk en merki um gleði eða sköpun voru ekki á hverju strái. Ég spurði líka kennarana og fékk þau svör að nemendur sem ekki gætu lært að haga sér með stuðningnum sem veittur væri á yngsta stigi fengju ekki aðgang nema í örfáa almenna skóla þar sem eru stíf fjöldatakmörk, ef ekki væri pláss fyrir þá þar færu þeir í sérskóla. Mér sýnist ljóst eftir þessa heimsókn að ýmislegt sem þeir gera þarna suður frá væri gott til eftirbreytni, til dæmis þessi mikli stuðningur við nemendur á yngsta stigi og þá sem ekki tala þýsku og nálgunin á verknáminu. Fyrir krakka sem eru skapandi og vilja fara sínar eigin leiðir er þetta skólakerfi erfitt og þeir fá ekki að njóta hæfileika sinna nema að litlu leyti. Þessi skýru og alvarlegu viðurlög við hegðunarvanda held ég að hafi margskonar áhrif í samfélaginu. Foreldrar leggja mjög mikla áherslu á uppeldi, uppátæki eða ókurteisi lítilla barna er tekin alvarlega og hvorki hlegið upphátt né í laumi að slíku. Hvort það er gott eða slæmt treysti ég mér ekki til að segja til um en millivegur milli okkar siða og þeirra væri sjálfsagt frábær.
Jóna Benediktsdóttir
