Húsið við Tjarnargötu 32 sem nefnt er Ráðherrabústaðurinn var reist af Hannesi Hafstein, fyrsta ráðherra Íslands, árið 1906 og flutti hann þangað inn með fjölskyldu sína 26. mars 1907.
Húsið var upphaflega reist af Norðmanninum Hans Ellefsen hvalveiðiforstjóra á Sólbakka við Önundarfjörð árið 1892 en hann flutti starfsemi sína þaðan 1901 og bauð síðar vini sínum, Hannesi Hafstein sem verið hafði sýslumaður Ísfirðinga, húsið að gjöf að því er talið er eða til kaups á eina krónu, aðrir segja 5 krónur. Var húsið þá tekið sundur og flutt suður en það hafði verið einlyft bjálkahús með myndarlegum miðjukvisti, líklega upphaflega keypt tilsniðið frá Noregi.
Í Reykjavík var húsið endurbyggt með nýju lagi og stóð Rögnvaldur Ólafsson húsameistari fyrir endurbyggingunni. Nú var það tvílyft með hærra og brattara þaki en áður og með þremur kvistum eða burstum á framhlið. Að sunnanverðu var blómaskáli með verönd og tröppum út í garðinn en svalir voru á norðurhlið með drekaskrauti undir. Húsið er dæmigert fyrir svokallaðan bárujárnssveitser en drekaskrautið gefur því þjóðlegan rómantískan blæ.
Eftir að Hannes Hafstein lét af embætti 1909 beitti Björn Jónsson sem þá tók við embætti ráðherra Íslands sér fyrir því að Landssjóður keypti húsið í því skyni að gera það að föstum ráðherrabústað. Voru flutt í húsið húsgögn og annar húsbúnaður, allt prýtt inngreyptu fálkamerki, sem keypt höfðu verið vegna konungskomunnar 1907.
Ráðherrar Íslands bjuggu í Ráðherrabústaðnum eftir þetta. Þeir voru Björn Jónsson 1909–1911, Kristján Jónsson 1911–1912, Sigurður Eggerz 1914–15 og Einar Arnórsson 1915–1917.
Jón Magnússon, sem myndaði fyrsta íslenska ráðuneytið 1917 og bar því fyrstur heitið forsætisráðherra, kaus ekki að flytjast í Ráðherrabústaðinn en fékk hann samráðherrum sínum til bústaðar. Þar bjuggu Sigurður Jónsson frá Ystafelli á neðri hæð og Sigurður Eggerz á efri hæð en eftir að Sigurður frá Ystafelli hætti sem ráðherra flutti Pétur Jónsson frá Gautlöndum inn og bjó þar til 1922. Sigurður Eggerz hafði áfram búsetu á efri hæðinni allt til ársins 1926 en hann var forsætisráðherra á árunum 1922–1924.
Frá 1926 bjuggu allir forsætisráðherrar í Ráðherrabústaðinn til ársins 1942. Þeir voru Jón Þorláksson 1926–27, Tryggvi Þórhallsson 1927–32, Ásgeir Ásgeirsson 1932–34 og Hermann Jónasson 1934–42. Íbúð þeirra var á efri hæðinni en stofurnar á neðri hæð voru opinberar móttökustofur auk skrifstofu forsætisráðherra sem var í hornherberginu næst innganginum. Tvisvar sinnum, meðan forsætisráðherrar bjuggu í húsinu, urðu sögulegar mótmælaaðgerðir og óeirðir sem stóðu dögum saman á götunni fyrir utan, í fyrra skiptið út af svokölluðu Landsbankafargani 1909 og í seinna skiptið út af þingrofinu 1931.
Fyrir Alþingishátíðina 1930 voru gerðar breytingar á neðri hæð hússins, blómaskálinn við suðurhlið hússins var tekinn af og borðstofan stækkuð sem því nam þannig að þar gátu setið 44 til borðs í stað 28 áður. Auk þessa var eldhús í útbyggingu til vesturs stækkað með lítilli viðbyggingu.
Ólafur Thors sem tók við af Hermanni Jónassyni sem forsætisráðherra 1942 flutti ekki í Ráðherrabústaðinn eins og forverar hans og ekki heldur Björn Þórðarson sem tók við af honum. Hermann fékk því að búa þar áfram allt fram í nóvember 1943. Nokkrum dögum seinna eða 1. des 1943 var haldin þar hin árlega þingmannaveisla.
Þegar utanríkisráðuneytið var stofnað 1944 var Ráðherrabústaðurinn afhentur því enda tók það að mestu við risnu fyrir hönd hins opinbera og jafnframt var húsið hugsað sem embættisbústaður utanríkisráðherra. Gerðar voru endurbætur á húsinu, útbúin ein stofa niðri úr miðstofunni og syðstu stofunni og forstofa og hreinlætisherbergi stækkuð. Einungis einn utanríkisráðherra notaði þó húsið til íbúðar en það var Bjarni Benediktsson á árunum 1947–1948. Síðar bjó þar í nokkur ár Hans G. Andersen þá skrifstofustjóri utanríkisráðuneytis.
Ráðherrabústaðurinn var upp frá þessu notaður sem móttökuhús utanríkisráðherra og ríkisstjórnar. Þar fóru fram veislur, hóf og móttökur og samningaviðræður margs konar. Má þar nefna viðræður við Bandaríkjamenn um endurskoðun herverndarsamnings 1956, viðræður við Breta, Þjóðverja og fleiri þjóðir í landhelgisdeilunum 1960, 1972-1973 og 1975-1976. Einnig voru í húsinu undirritaðir ýmsir viðskiptasamningar við erlend ríki og þar ræddi ríkisstjórnin við aðila vinnumarkaðarins í kjaradeilum. Allt fram til 1972 hafði ríkisstjórnin opið hús í Ráðherrabústaðnum fyrir gesti og gangandi á 17. júní.
Árið 1956 urðu nokkur tímamót í sögu Ráðherrabústaðarins. Þá stóð fyrir dyrum fyrsta opinbera heimsókn erlends þjóðhöfðingja á lýðveldistímanum. Þetta voru dönsku konungshjónin, Friðrik IX. og Ingiríður, og þótti mjög áríðandi að hafa móttökurnar sem höfðinglegastar. Ákveðið var að þau skyldu búa í Ráðherrabústaðnum. Hann var rækilega gerður upp, keypt ný húsgögn og veggir prýddir listaverkum eftir fremstu listamenn þjóðarinnar, þar á meðal var stórt Kjarvalsmálverk sem Íslendingar gáfu Alexandrine drottningu árið 1930 en hún skilaði svo Íslendingum aftur í arfleiðsluskrá. Íbúð konungshjónanna sem útbúin var 1956 var á efri hæðinni. Á næstu árum sóttu aðrir þjóðhöfðingjar á Norðurlöndum Ísland heim og bjuggu í Ráðherrabústaðnum. Einnig bjuggu þar ýmsir aðrir tignir gestir og erlendir ráðherrar sem sóttu landið heim. Má þar nefna David Ben Gurion fyrsta forsætisráðherra Ísraels 1962, Filippus erkihertoga 1966 og Helmut Schmidt kanslara V-Þýskalands 1977. Síðasti erlendi þjóðhöfðinginn sem gisti í húsinu var Kekkonen Finnlandsforseti 1977.
Eftir að Borgartún 6, öðru nafni Rúgbrauðsgerðin, kom til sögu 1979 tók það húsnæði að sér hlutverk Ráðherrabústaðarins að nokkru leyti sem móttökuhús fyrir ríkisstjórnina og síðar Þjóðmenningarhúsið. Erlendir þjóðhöfðingjar gista nú oftast í húsi forsetaembættisins að Laufásvegi 72.
Skömmu fyrir 1980 komst Ráðherrabústaðurinn aftur í umsjón forsætisráðuneytisins. Gagngerar endurbætur fóru fram á honum 1980 og á árunum 1994-1995 og var þá sett nýtt eikarparket á öll gólf og gestaíbúðinni á efri hæð breytt í fundaherbergi auk þess sem þangað voru keypt ný húsgögn. Enn gegnir Ráðherrabústaðurinn miklu hlutverki sem móttökuhús og fundarstaður.
Af vefsíðunni stjornarradid.is
